Narodowe Centrum Badań i Rozwoju rozstrzygnęło trzeci, ostatni już konkurs w programie strategicznym „Profilaktyka i leczenie chorób cywilizacyjnych - Strategmed”. Dziewięć konsorcjów naukowo-przemysłowych otrzyma ponad 141 ml zł na prace badawczo-rozwojowe.
Wykorzystanie technologii drukowania 3D do stworzenia bionicznej trzustki, innowacyjne metody rozpoznawania i leczenia padaczki oraz zaburzeń neurorozwojowych u dzieci, czy nowe zastosowania telemedycyny w opiece medycznej chorych z niewydolnością serca - to tylko przykłady nowatorskich technologii i terapii, nad którymi pracować będą polscy naukowcy.
„Cały świat stoi dziś przed wspólnym wyzwaniem, jakim są starzejące się społeczeństwa, wzrost zachorowalności na nowotwory i choroby przewlekłe oraz rosnące koszty opieki medycznej. Aby im sprostać niezbędne są inwestycje w nowoczesne technologie oraz efektywniejsze wykorzystanie rozwiązań internetowych. Dzięki wysiłkom polskich naukowców i środkom z programu Strategmed Polska ma szansę być nie tylko aktywnym uczestnikiem, ale także kreatorem rozwoju światowego postępu w medycynie” – uważa minister nauki Jarosław Gowin, cytowany w komunikacie NCBR przesłanym PAP.
Program „Profilaktyka i leczenie chorób cywilizacyjnych - Strategmed” był pierwszym strategicznym programem badań naukowych i prac rozwojowych, opracowanym przez Radę Narodowego Centrum Badań i Rozwoju na podstawie Krajowego Programu Badań. W realizowanym od 2012 roku programie odbyły się w sumie trzy konkursy, w wyniku których wyłoniono 44 projektów badawczo-rozwojowych o łącznej wartości dofinansowania 800 mln zł.
„Choroby cywilizacyjne są właśnie tym, co powoduje, że starzejemy się szybciej, szybciej umieramy, czasami nie dożywając starości. Na choroby takie, jak cukrzyca czy nadciśnienie coraz częściej zapadają już czterdziestolatkowie, nie tylko osoby starsze” - podkreśla w rozmowie z PAP prof. Piotr Trzonkowski z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, którego projekt otrzymał dofinansowanie w pierwszej edycji programu. Mówi również, że społeczeństwo starzejące się z definicji potrzebuje więcej opieki, co wymusza bardziej kompleksowe i innowacyjne podejście, a zapewnienie dobrostanu osobom starszym jest czymś, co w rozwiniętej cywilizacji staje się podstawowym celem.
Prof. Maciej Chorowski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju podkreśla, że realizacja programu Strategmed pokazała, że innowacje mogą mieć realny wpływ na poprawę jakości życia każdego Polaka.
„Nowatorskie rozwiązania medyczne naszych naukowców stanowią także ogromny potencjał do komercjalizacji na rynkach zagranicznych. Dlatego wierzę, że dofinansowane w kolejnych konkursach projekty z jednej strony zapewnią pacjentom dostęp do nowoczesnej diagnostyki i terapii, a z drugiej – przyczynią się do wzmocnienia konkurencyjności polskiej gospodarki i rozwoju medycyny na świecie – wyjaśnia prof. Maciej Chorowski.
Dzięki wsparciu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju prowadzone są już m.in. badania nad nowatorską szczepionką pozwalającą na obniżenie dawek insuliny podawanej dzieciom chorującym na cukrzycę typu 1, innowacyjną technologią wytwarzania mikrosond laserowych służących do diagnostyki nowotworowej oraz prace nad nową terapią zaburzeń psychotycznych oraz w chorobie Huntingtona. Program potrwa do 2019 roku.
Źródło: naukawpolsce.pap.pl
Komentarze
[ z 5]
Lista chorób cywilizacyjnych powiększa się. Świat w którym żyjemy nieustannie się zmienia a lista wyzwań cywilizacyjnych i społecznych jest coraz dłuższa. Świadomi jesteśmy, że na całym świecie wskutek stałego rozwoju cywilizacyjnego oraz postępującego uprzemysłowienia i urbanizacji gwałtownie wzrasta liczba czynników powodujących bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia ludzkiego. Największą grupę stanowią zagrożenia związane z chorobami cywilizacyjnymi. Zaliczamy do nich schorzenia układu oddechowego, krążeniowego, uczulenia, nowotwory, AIDS, chorobę Alzheimera, a także „zespoły ucieczki” (narkomanię, lekomanię, alkoholizm, ostre zaburzenia psychiczne). Dodatkowo narastające od lat skażenie środowiska spowodowało, że powietrze, którym oddychamy, znacznie odbiega od normy. Opisanym wyżej przypadkom towarzyszy ostatnio jeszcze jedna grupa zdarzeń kardiologicznych – nagłe zaburzenia rytmu. Zjawisko to uderza w starych i młodych mężczyzn i kobiety.
Choroby cywilizacyjne są wywołane nie tylko wykorzystywaniem tzw. zdobyczy cywilizacji. Te zdobycze pozwalają człowiekowi na maksymalne ograniczenie ruchu fizycznego, angażując tylko niektóre mięśnie, ale również eliminują naturalne czynniki środowiska, warunkujące dobry stan zdrowia człowieka. Stanowią one u nas ok. 80% wszystkich przyczyn zgonów. Są to głównie choroby krążenia, układu oddechowego (np. astma - silne napady duszności wywołane skurczami oskrzelików itd.), alergie, nowotwory (nieprawidłowy nadmierny rozrost tkanki ustrojowej, nieskoordynowany, trwający mimo ustąpienia czynnika, który go wywołał i nie reagujący na naturalne mechanizmy regulacyjne organizmu) i choroby o podłożu psychicznym (nerwice, depresje, stres, schizofrenie, manie itp.). Choroby układu krążenia wynikają często zanieczyszczenia powietrza lub innych zakaźnych zjawisk. Powietrze nad wieloma miastami jest żółtobrunatne a horyzont ginie za mgłą nazywaną smogiem. Ten przerażający widok spowodowany jest zanieczyszczeniami powietrza. Współcześnie do atmosfery ziemskiej masowo dostają się gazy i mikroskopijne pyły. Tylko czasem pochodzą one ze źródeł naturalnych, jak np. wybuchy wulkanów lub pożary buszu. Powietrze w mieście zawiera mieszaninę szkodliwych gazów. Toksyczne gazy z zakładów przemysłowych mieszają się z sadzą, tlenkami azotu, tlenkami węgla i ołowiem ze spalin samochodowych.
Choroby cywilizacyjne stają się co raz bardziej powszechne i dotykają nie tylko ludzi starszych czy dorosłych, ale także młodzież, a nawet dzieci. Niektóre są łatwe do wyleczenia, ale niektóre wiążą się z powikłaniami oraz długotrwałymi, kosztownymi i skomplikowanymi kuracjami, a jeszcze niektóre są wręcz nieuleczalne. Aby uniknąć wszystkich należy prowadzić zdrowy, aktywny tryb życia, uprawiać sporty, zdrowo się odżywiać, unikać stresów, zapobiegać nałogom lub rzucać je, jeżeli takowe istnieją, unikać przypadkowych stosunków płciowych z wieloma partnerami (w przypadku chorób wenerycznych). W ten sposób zapobiegniemy chorobom cywilizacyjnym również przyszłych pokoleń.
Cieszę się, że tak ogromne kwoty finansowe są przekazywane na profilaktykę oraz leczenie chorób cywilizacyjnych, które są coraz powszechniejsze w naszym społeczeństwie. Wydaje mi się jednak, że zapotrzebowanie na tak duże nakłady finansowe można by zmniejszyć, gdyby ludzie w większym stopniu dbali o swoje zdrowie i byli bardziej świadomi jak to robić. Bardzo ważne jest aby takie działania były podejmowane ponieważ styl życia oparty na nowoczesnych badaniach oraz zaleceniach lekarzy i innych specjalistów zajmujących się zdrowym stylem życia pozwalają na dłuższe życie w zdrowiu. Jak się okazuje dzięki niemu kobiety mogą cieszyć się o dziesięć lat dłuższym życiem, natomiast w przypadku mężczyzn jest to siedem lat. Jak wykazano w badaniach przeprowadzonych przez amerykańskich naukowców dzięki temu można uniknąć rozwoju wielu chorób, albo opóźnić ich występowanie. Warto zaznaczyć, że jeśli np. pojawią się choroby dotyczące układu sercowo-naczyniowego, nowotwór czy cukrzyca to istnieją większe szanse na skuteczną terapię jeśli nasze organizmy są w prawidłowej kondycji. Najbardziej skracają życie papierosy, w szczególności gdy są wypalane w ilości ponad 15 sztuk dziennie, a także otyłość podczas której wskaźnik BMI przekracza wartość 30. Nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko rozwoju 13 nowotworów w tym raka przełyku, jelita grubego, nerki, wątroby, czy też piersi w przypadku kobiet. Istotne jest także ograniczenie spożywania alkoholu oraz pewnego rodzaju spowolnienie trybu życia, który w dzisiejszych czasach jest zdecydowanie zbyt szybki i działa na nasze zdrowie w sposób bardzo szkodliwy, również prowadząc do licznych schorzeń zarówno fizycznych jak i psychicznych. Wiele ekspertów podkreśla że bardzo ważne jest spożywanie codziennie śniadań. Nie ma wątpliwości co do tego, że jest to najważniejszy posiłek w ciągu dnia i trzeba wypracować sobie nawyk aby je zjadać. Dzięki temu możliwe jest odpowiednie zmobilizowanie naszego metabolizmu do ponownej pracy po okresie odpoczynku, jaki miał miejsce w nocy. Jest też źródłem substancji, które stanowią źródło energetyczne dla mózgu na resztę dnia. Dzięki niemu w pracy możemy osiągać lepsze wyniki, a dzieci łatwiej przyswoją wiedzę jaka jest im przekazywana w szkole. Jest to istotne ponieważ młodzi ludzie będą mogli osiągać lepsze wyniki w nauce, które w dzisiejszych czasach są przecież nie bez znaczenia i pozwalają dostać się do lepszych szkół czy wyższych uczelni. Brak spożycia śniadania wiąże się bardzo często z tym, że w dalszej części dnia również będziemy spożywać posiłki nieregularnie, co z pewnością nie jest korzystne dla naszego zdrowia. Wiele osób opiera swoją dietę na niezdrowych przekąskach, które są szerokodostępne i zachęcają bardzo ciekawymi smakami i wyglądem, które przypadają większości z nas do gustu. Gdy zdarzy nam się po nie sięgnąć od czasu do czasu to raczej nie stanowi to większego zagrożenia, jednak gdy staje się to regularnie to istnieje ryzyko, że możemy mieć problemy chociażby z nadmierną ilością kilogramów, które są niestety drogą do licznych chorób przewlekłych, na które wciąż zapada bardzo duża część Polakó. Warto zaznaczyć, że taki sposób odżywiania wpływa nie tylko na wagę, ale także na samopoczucie. Przez nieregularne oraz niezdrowe odżywianie stajemy się dużo mniej wydajni jeżeli chodzi o koncentrację czy prace umysłowe. Ciężko nam się zasypia, wstajemy zmęczeni i pozbawieni energii. Ciekawe informacje płyną z pewnych badań, z których jak się okazuje porządek w kuchni może również wpływać na to ile spożywamy. Jak się okazuje w przypadku, gdy w naszej kuchni panuje nieład istnieje ryzyko, że będziemy częściej jeść, i to nawet o 40 procent więcej! To pokazuje jak ważne jest regularne sprzątanie, które jak się okazuje może także korzystnie wpłynąć na nasze zdrowie poprzez redukcję spożywanych posiłków. Nie byłoby może to tak niebezpieczne gdyby przekąski te były zdrowe, jednak w przeprowadzonym badaniu uczestnicy często wybierali ciastka. W tym samym badaniu wykazano, że osoby, które przebywały w bardziej uporządkowanych pomieszczeniach takich jak pokoje czy biura częściej sięgali po zdrowe przekąski jak na przykład jabłka. Bardzo ważne jest aby zaprzestać kupowania niezdrowych przekąsek i umieszczanie ich chociażby w widocznych miejscach w domach czy mieszkaniach. Warto jest na widoku umieścić naczynie z owocami czy też bakaliami, które z pewnością są dużo zdrowsze niż wszelkiego rodzaju słodycze. Nawet tak proste zabiegi jak zakup i jedzenie z mniejszych talerzy może wpływać na to, że będziemy spożywać mniejsze posiłki. Według badań wybór mniejszych naczyń przyczynił się do tego, że było spożywane 22 procent mniej jedzenia. Bardzo ważne jest dużo wcześniejsze zaplanowanie tego co będziemy jeść. Jeżeli jesteśmy już postawieni w sytuacji, w której jesteśmy głodni i nie mamy pomysłu na to co zjeść, a co więcej nie mamy nic przygotowane to istnieje większe prawdopodobieństwo, że sięgniemy po coś co robi się szybko i jak najmniejszym nakładem naszej energii. W takich sytuacjach zwykle bardzo często wybiera się gotowe posiłki, które jednak w większości przypadków nie są zbyt zdrowe bowiem posiadają zwiększoną ilość sztucznych barwników, konserwantów, soli, tłuszczów nasyconych czy też cukrów. Niestety wciąż są to produkty w naszym kraju wybierane dosyć chętnie przez co prawdopodobnie wciąż wiele osób z nas ma problemy ze zdrowiem. Podkreślenia wymaga fakt, że coraz większa część obywateli naszego kraju zaczyna interesować się właściwym żywieniem. Moim zdaniem jest to bardzo dobry trend, który jest dodatkowo napędzany przez znane osoby, które na licznych portalach społecznościowych reklamują zdrowe produkty oraz to, że regularnie uprawiają aktywność fizyczną. Warto zaznaczyć, że wiele osób wzoruje się na znanych osobistościach, dlatego też jeśli jest przez nich promowany zdrowy styl życia to istnieje szansa, że więcej osób zainteresuje się tym aby dbać o zdrowie swoje i swoich bliskich. Wszelkie sposoby są dobre to tego aby zachęcić społeczeństwo do zdrowego stylu życia. W wielu kampaniach biorą udział znane osoby, dzięki temu istnieje szansa, że świadomość społeczeństwa będzie się poprawiać na lepsze. Jak się również okazuje pomocne w zdrowym odżywianiu może być znalezienie sobie zainteresowań, które sprawiają, że nasze myślenie nie jest w tak dużym stopniu nastawione na jedzenie. Wiele osób popełnia pewien błąd idąc w pewnym sensie za trendami żywieniowymi, które na stałe zagościły zarówno w polskich sklepach, ale także restauracjach. Coraz częściej da się zauważyć produkty czy też posiłki pozbawione glutenu, laktozy. Warto zaznaczyć, że jeśli nie ma się alergii na te substancje, to nie trzeba stosować diety eliminacyjnej, która nie we wszystkich przypadkach jest konieczna. Nie należy poddawać się głodówkom czy też tak zwanych “monodietach”. Pamiętajmy o tym, że zdrowe odżywianie jest oparte na dostarczaniu wszystkich, niezbędnych organizmowi składników, które są konieczne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jeżeli chodzi o spożywanie posiłków to warto to robić powoli, najlepiej bez bodźców, które będą nas rozpraszać. Dzięki temu, że wolniej zjemy danie będziemy w większym stopniu nasyceni, co przyczyni się do tego, że dostarczymy po prostu mniejszą ilość kalorii do naszych organizmów. Dobrą wskazówką jest to aby codziennie się ważyć co jak się okazuje pozwala nam w lepszym stopniu kontrolować naszą masę ciała. Oczywiście nie należy przejmować się pewnymi wahaniami i różnicami w poszczególnych dniach ponieważ mogą one wynikać chociażby z nadmiernej ilości spożywanych płynów, czy też soli, która zatrzymuje wodę w organizmie, albo różnych poziomów hormonów. Sporo osób wciąż powtarza, że nie ma wystarczającej ilości czasu, który mogliby przeznaczyć na aktywność fizyczną. W rzeczywistości, w większości przypadków jest to jak najbardziej możliwe do wykonania. Trzeba tylko odrobinę zmodyfikować nasz dotychczasowy tryb życia. Przykładowo można wysiąść jeden czy dwa przystanki wcześniej i resztę drogi pokonać na piechotę czy przykładowo wypożyczyć rower miejski. Wiele z nas bardzo dużo czasu poświęca przed telewizorem czy komputerem oglądając seriale. Można odpuścić sobie jeden odcinek i w zamian za to zaplanować sobie ciekawą formę aktywności fizycznej, najlepiej z kimś bliskich, aby wzajemnie się motywować oraz w pozytywny sposób wpływać na swoje zdrowie. Jak widzimy istnieje wiele wskazówek dotyczących tego w jaki sposób należy postępować aby utrzymać odpowiednią masę ciała, lub zrzucić zbędne kilogramy. W dzisiejszych czasach, w których jesteśmy narażeni na ogromną liczbę chorób, powinniśmy pamiętać o tym, aby robić możliwie jak najwięcej aby zmniejszyć ryzyko ich rozwoju.
Słowo profilaktyka wydaje się być tu kluczowe i na to nakłady finansowe powinny być najwyraźniejsze. Jedną z chorób cywilizacyjnych, w odniesieniu do której istnieją skuteczne programy profilaktyczne jest cukrzyca typu 2. Aktualne dane wskazują, że choruje na nią ponad 3 mln Polaków, częściej mężczyźni niż kobiety, najczęściej osoby w wieku powyżej 60 r.ż. (nawet co czwarta osoba w tym wieku). Wśród uwarunkowań choroby wymienia się przyczyny genetyczne (dziedziczenie monogenowe lub wielogenowe), upośledzające wydzielanie i działanie insuliny w powiązaniu z czynnikami środowiskowymi . Największe znaczenie przypisuje się występowaniu otyłości brzusznej identyfikowanej z udziałem pomiaru wartości BMI (wskaźnik należnej masy ciała) i WHR (waist-hip ratio – stosunek obwodu talii i bioder) oraz małej aktywności fizycznej. Ta ostatnia sprzyja otyłości i hamuje utlenianie glukozy. Wśród istotnych uwarunkowań choroby wymienia się również: rozpoznany stan przedcukrzycowy, nadwagę, przynależność do grupy etnicznej lub środowiskowej o zwiększonej zachorowalności na cukrzycę, przebytą cukrzycę ciążową, urodzenie dziecka o masie ciała ponad 4 kg, nadciśnienie tętnicze ≥140/90 mmHg, poziom HDL-C 1,7 mmol/l (150 mg/dl), zespół policystycznych jajników, choroby układu sercowo-naczyniowego, ale także mukowiscydozę. Polskie Forum Profilaktyki podkreśla, że cukrzyca typu 2 stanowi 85-95% wszystkich przypadków choroby, a wśród bezpośrednich jej przyczyn znajdują się: otyłość, zwiększona kaloryczność diety, mniejsza aktywność fizyczna i niepokojące zjawisko otyłości i cukrzycy typu 2 u dzieci i młodzieży . Warto podkreślić, iż aktualne dane GUS wskazują na niewielką poprawę w zakresie otyłości u dzieci w Polsce. Niestety postępujący proces starzenia się populacji sprawia, że cukrzyca jest jedną z dziesięciu najczęściej występujących chorób przewlekłych u osób po 60 r.ż., jest nią dotkniętych 9,8% mężczyzn i 9,3% kobiet. Wynik międzynarodowego badania ankietowego z 2014 r. wskazuje, że cukrzyca dotyczy ok. 9,5% dorosłych Polaków. W trakcie badań wykazano także zróżnicowanie częstości występowania choroby w województwach; największe odsetki chorych na cukrzycę dotyczyły woj. śląskiego i łódzkiego. Dane Ministerstwa Zdrowia zawarte w dokumencie „Mapy potrzeb zdrowotnych dla Polski” wskazują, że rejestrowana zapadalność dla cukrzycy w 2014 r. kształtowała się na poziomie 378,2/100 tys., a chorobowość wynosiła 3769,1/100 tys. ludności. Przeciętna długość hospitalizacji chorych z cukrzycą wynosiła 7,8 dni, a średni wiek hospitalizowanego pacjenta dorosłego wynosił 62,7 lat. Większość chorych (78%) pozostaje pacjentami oddziałów wewnętrznych i diabetologicznych. Według danych WHO, standaryzowany współczynnik umieralności specyficznej jest w naszym kraju większy niż w starych krajach EU (odpowiednio 12,18/100 tys. i 11,0/100 tys. w 2013 r.). Chorobie towarzyszą zazwyczaj: otyłość (24% hospitalizacji), zaburzenia metabolizmu lipoprotein i dyslipidemii (18%), zaćma (14%), nadciśnieniowa choroba serca (14%). Zapadalność na cukrzycę w woj. śląskim jest bardzo wysoka, w 2014 r. wyniosła 422/100 tys., a średni wiek osoby dorosłej z cukrzycą był o ponad dwa lata wyższy niż dla Polski (65 lat). Ostre powikłania cukrzycy, takie jak: cukrzyca ze śpiączką, cukrzyca z kwasicą ketonową, cukrzyca z innymi powikłaniami – stanowią 10% wszystkich hospitalizacji cukrzycy na Śląsku. Wśród poważnych, przewlekłych powikłań cukrzycy, prowadzących do amputacji kończyny dolnej i wymagających podjęcia długoterminowych działań znajduje się zespół stopy cukrzycowej. Potwierdzono, że powikłanie częściej dotyczy mężczyzn, pacjentów z dłuższym czasem trwania choroby, z większym wzrostem i większą masą ciała oraz obwodem w talii. Uznano, że cukrzyca, jako choroba przewlekła wymaga podejmowania działań edukacyjnych, dzięki którym można uzyskać zmianę zachowań chorego i zwiększyć jego samokontrolę nad swoim zdrowiem. Stanowisko WHO oraz międzynarodowych towarzystw naukowych jest jasne: cukrzyca typu 2 jest chorobą, w odniesieniu do której istnieją skuteczne programy profilaktyczne. Narodowy Program Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym był przedmiotem działań NPZ przewidzianego na lata 2007-2015. Jeden z trzech modułów, obok profilaktyki nadwagi i otyłości oraz niedoboru jodu w naszym kraju, stanowił Program Prewencji i Leczenia Cukrzycy na lata 2010-2011. Kolejny program skoncentrowany na cukrzycy, to Narodowy Program Profilaktyki Diabetologicznej na 2012 r. Poniżej zaprezentowano przegląd wybranych programów profilaktycznych realizowanych w naszym kraju w latach 2000-2015 i ukierunkowanych na cukrzycę: W ramach ogłoszonej, nowej edycji NPZ na lata 2016-2020 kontynuowane są działania z lat poprzednich, których nadrzędnym celem pozostaje wydłużanie życia w zdrowiu, poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności, zmniejszanie nierówności w zdrowiu. Ministerstwo Zdrowia ogłasza konkursy ze środków własnych w celu realizacji programów polityki zdrowotnej, ale programy te muszą być zgodne z ustalonym schematem, stanowiącym załącznik do Zarządzenia MZ. Niektóre z programów profilaktyki zdrowotnej realizują świadczeniodawcy w ramach konkursów ogłaszanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Programy polityki zdrowotnej, w tym programy profilaktyczne, opiniuje Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT). Ocenie podlegają takie elementy programu, jak: uzasadnienie dla znaczenia problemu zdrowotnego, cele i efekty programu, populacja docelowa i sposób jej doboru, zasadność proponowanej interwencji i efektywność kosztowa, a także monitorowanie i ewaluacja uzyskanych efektów. Programy zaakceptowane pozytywnie wpisują się w założenia programu polityki zdrowotnej w Polsce i są finansowane ze środków publicznych. Warunkiem niezbędnym jest zgodność proponowanych rozwiązań z zaleceniami i wytycznymi towarzystw naukowych, z aktualną wiedzą obecną w doniesieniach naukowych oraz rekomendacjami uznanych instytucji lub organizacji takich, jak WHO czy CDC (Central Diseases Control), co zostało podkreślone w opiniach, zarówno programów zaakceptowanych bądź odrzuconych. Spośród poddanych weryfikacji 120 programów polityki zdrowotnej w 2016 r. AOTMiT pozytywnie zaopiniowała tylko 3 programy dotyczące cukrzycy, w tym 2 programy obejmowały powikłania cukrzycy (zespół stopy cukrzycowej). Kolejne 4 programy zdrowotne dotyczyły czynników ryzyka cukrzycy takich, jak: nadwaga, otyłość, mała aktywność fizyczna. Warto podkreślić, że wśród najczęściej wymienianych w opiniach uwag (niezależnie od tego czy opinia była pozytywna czy negatywna) pojawiały się: konieczność uzupełnienia opisu problemu zdrowotnego o rekomendacje towarzystw naukowych, potrzeba bardziej precyzyjnego definiowania pojęć i formułowania zasadniczego celu programu, wymóg poprawy metodologii uwzględniający rzetelność narzędzi pomiaru celów i efektów, prawidłowy dobór populacji, a także sposób oceny jakości udzielanych świadczeń. Nie bez znaczenia było także poprawne zdefiniowanie zasobów osobowych, rzeczowych i lokalowych niezbędnych dla realizacji planowanych działań, terminarza oraz kosztorysu, a także wyeliminowanie z programu badań o charakterze tzw. badań gwarantowanych. Wydaje się, że w świetle przedstawionych argumentów zasadne jest wdrażanie szkoleń w zakresie poprawnego konstruowania programów zdrowotnych. Ta inicjatywa obecna jest w świadomości pracowników Urzędu Marszałkowskiego woj. śląskiego, odpowiedzialnych za programy profilaktyczne w regionie, dla których wykładowcy akademiccy Katedry i Zakładu Epidemiologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach przeprowadzili taki cykl szkoleń w grudniu 2016 r. Poza szczeblem centralnym, zadania związane z profilaktyką zdrowia należą do kompetencji jednostek samorządu terytorialnego (JST), czyli: województw, powiatów i gmin. Zadania własne z zakresu polityk zdrowotnych państwa JST realizują dzięki wsparciu projektu stowarzyszenia w trybie konkursu ofert dla organizacji pozarządowych. Innowacyjnym rozwiązaniem dla JST jest kreator programów zdrowotnych, który pozwala zastosować narzędzie internetowe do wygenerowania dowolnego programu. Jednakże bez użytkownika, który posiada dostęp do wiarygodnej informacji epidemiologicznej, a także umiejętności stosowania się do zasad EBM (evidence-based medicine) poprawne skonstruowanie projektu jest niemożliwe. Narzędzie posiada wsparcie stowarzyszenia CEESTAHC (Central and Easthern European Society of Technology Asessment Health Care) skupiającego ekspertów z dziedziny oceny technologii medycznych, którzy od kilku lat współpracują z JST w naszym kraju. Owocem tej współpracy są modelowe programy zdrowotne takie, jak: Modelowy Program Zdrowotny Profilaktyki Wtórnej po Ostrych Zespołach Wieńcowych, czy Modelowy Program Zdrowotny w Neonatologii. W ramach funduszy NFZ istnieje także możliwość składania wniosków o dofinansowanie profilaktycznych programów zdrowotnych realizowanych przez JST, ale jednym z warunków jest uzyskanie pozytywnej opinii AOTMiT oraz wojewody w zakresie zgodności planowanego programu z priorytetami regionalnej polityki zdrowotnej i celami operacyjnymi aktualnej edycji NPZ. Należy podkreślić, że dzięki dotowaniu zadań polityki społecznej w ramach konkursu przeznaczonego dla organizacji pozarządowych w obszarze działań JST oraz pozyskiwaniu innych źródeł finansowania takich, jak: fundusze unijne, współpraca międzynarodowa, działalność charytatywna banków, korporacji, funduszy i stowarzyszeń, możliwa jest realizacja programów profilaktyki zdrowotnej. Działania organizacji pozarządowych ukierunkowane są głównie na członków stowarzyszenia, ale także wspomagają tworzenie sieci wsparcia dla osób z chorobą, ich rodzin lub osób z grup ryzyka. Powszechnie znane są, np. działania Amazonek na rzecz wsparcia kobiet po mastektomii wykonanej wiele lat temu zarówno zrzeszonych, jaki i niezrzeszonych w stowarzyszeniu, ale także kobiet przed mastektomią, a jednocześnie działania edukacyjne młodzieży prowadzone w szkołach lub podczas lokalnie organizowanych wydarzeń z zakresu zdrowia publicznego. Bardzo cenna jest także aktywność Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków, które obok integracji środowiska osób chorych i ich rodzin włącza się w działania na rzecz poprawy sytuacji ekonomicznej i prawnej, ułatwiając chorym dostęp do wymaganego leczenia i rehabilitacji. Zajmuje się również promowaniem zdrowia, wspiera działania edukacyjne wśród osób chorych, jak i zdrowych, wspiera badania i prace rozwojowe w zakresie diabetologii . Wymienione powyżej organizacje zrzeszają przede wszystkim pacjentów oraz rodziny. Wśród organizacji pozarządowych funkcjonują także towarzystwa naukowe zrzeszające pielęgniarki, położne, lekarzy, rehabilitantów, dietetyków, farmaceutów i wiele innych osób, dla których statut określa cele i zadania w zakresie zdrowia, edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia. Przykładem projektów z zakresu profilaktyki zdrowotnej realizowanych przez wymienione podmioty znajdują się m.in: – Raciborskie Dni Promocji Zdrowia, organizowane przez Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie Koło Terenowe w Raciborzu – projekt lokalny wsparty dotacją Miasta Racibórz– Wrocławskie Dni Promocji Zdrowia – Więcej zdrowia – więcej życia, organizowane przez Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego we Wrocławiu oraz Wrocławskie Centrum Rozwoju Społecznego, jako projekt lokalny– Edukacja zdrowotna w bibliotece – pielęgniarstwo dla zdrowia społeczności lokalnej – program organizowany przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego na temat profilaktyki chorób cywilizacyjnych, obejmujący 20 bibliotek w kilku województwach, realizowany w oparciu o fundusze szwajcarskie – Zachowaj Równowagę – program edukacyjny realizowany przez IŻŻ w ramach projektu ‘Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz chorobom przewlekłym poprzez edukację społeczeństwa w zakresie żywienia i aktywności fizycznej’ (2011-2016), współfinansowany w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy (SPPW) z nowymi krajami członkowskimi UE (Szwajcaria 85% kosztów, MZ 15%). Partnerzy projektu: Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Polskie Towarzystwo Dietetyki i Instytut Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka – Z cukrzycą na Ty – autorski program Koła Terenowego w Siemianowicach Śląskich Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego, realizowany od 2010 r. ze środków własnych stowarzyszenia i wsparty dotacjami Prezydenta Miasta Siemianowice Śląskie. Program profilaktyczny skierowany jest do diabetyków, ich rodzin oraz osób z grupy ryzyka. Dotychczas działaniami edukacyjnymi objęto 495 uczestników. Każda z edycji projektu, obok tematów ogólnych związanych z uwarunkowaniami choroby, objawami i powikłaniami wprowadza temat przewodni, który dostarcza nowych informacji i kształci umiejętności przydatne w modyfikowaniu zachowań, stylu życia, diety oraz wdraża do samoopieki w cukrzycy. Poza działaniami edukacyjnymi program ma na celu utworzenie sieci wsparcia pacjentów i ich rodzin, a jednocześnie uczestnicy projektu mają możliwość wykonania niezbędnych badań takich, jak: poziom glikemii, cholesterolu, trójglicerydów, a także pomiar ciśnienia tętniczego krwi, pomiary antropometryczne, badanie stanu stóp. W przypadku projektów lokalnych, po zakończeniu działań należy przedłożyć sprawozdanie, które zawiera wszystkie wymagane informacje w zakresie wykonanych badań profilaktycznych, udzielonych porad przez lekarzy specjalistów, psychologów lub dietetyków, liczby przebadanych osób oraz rozliczenie wydatkowanych kwot zgodnie z zaplanowanym harmonogramem i budżetem. Zasadniczym mankamentem większości sprawozdań jest brak ewaluacji przeprowadzonych działań profilaktycznych. Brak wiedzy na temat skuteczności zrealizowanych działań (edukacyjnych czy przeprowadzonego poradnictwa) utrudnia wypracowanie efektywnego programu ukierunkowanego na poprawę stylu życia, a w konsekwencji stanu zdrowia i jakości życia pacjentów. Warto jednak podkreślić, że już samo uczestnictwo w projekcie daje możliwość utworzenia grupy wsparcia rekrutującej się spośród osób o podobnych problemach zdrowotnych. W przypadku osób starszych przystąpienie do projektu profilaktycznego kompensuje samotność, aktywizuje chorych do nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych Większość aktualnie realizowanych projektów znajduje swoje odzwierciedlenie na stronach internetowych w postaci zamieszczonych materiałów edukacyjnych bądź podsumowujących wyniki. Jeden z wymienionych powyżej projektów (Zachowaj Równowagę) poza podsumowaniem sześcioletniej pracy dołącza również na stronie mobilne aplikacje: Asystent Zdrowego Żywienia a także Zdrowa Mama Aplikacje są ciekawą alternatywą kontrolowania diety, jednakże warto odnotować, iż są one przeznaczone w zasadzie dla ludzi młodych oraz osób radzących sobie z nowoczesnymi technologiami. Dokonując przeglądu wybranych programów profilaktycznych w Polsce, nie można pominąć programów o długofalowym oddziaływaniu realizowanych w innych krajach, wśród których należy zaakcentować trzy interesujące propozycje. Pierwsza z nich, to Diabetes Prevention Program (DPP) – program zapobiegania cukrzycy, który proponuje wprowadzenie intensywnych interwencji na rzecz zmiany stylu życia. Jest to projekt edukacyjny rozpisany na 16 sesji realizowanych systematycznie 1-2 razy w tygodniu pod nadzorem indywidualnego menadżera lub trenera stylu życia. Celem nadrzędnym jest redukcja masy ciała o 7% w konsekwencji efektywnego edukowania w zakresie samokontroli spożywania produktów, kontroli informacji zawartych na etykietach produktów żywnościowych, nawyku i umiejętności przeliczania kalorii w produktach, bilansowania kalorycznego, kontroli spożywanych tłuszczów, systematycznej aktywności fizycznej, zarządzania stresem, aktywizowania uczestników programu do planowania aktywności fizycznej FITT, promowania zdrowych zachowań. Program jest koordynowany przez Diabetes Prevention Program Coordinating Center, Biostatistics Center, George Washington University, Rockville, Maryland. Kolejny program, to Finnisch Diabetes Prevention Study (DPS), pierwsze randomizowane badania w Finlandii w ramach programu interwencyjnego ukierunkowanego na zmianę nawyków żywieniowych i zwiększenie aktywności fizycznej w ciągu jednego roku, a także na utrzymanie tych zmian. Skuteczność interwencji oceniono po 3 latach dokonując ponownego pomiaru masy ciała, poziomu glukozy w osoczu oraz lipidów u uczestników badania. Wykazano, że poziom glikemii zbliżony do normalnego zapobiega, bądź opóźnia wystąpienie powikłań cukrzycy, a zwłaszcza ryzyka retinopatii, nefropatii i neuropatii. Prowadzone są badania długofalowe pod nazwą EDIC (Epidemiology of Diabetes Interventions and Complications), realizowane przez 28 ośrodków klinicznych w USA. Ich wyniki dostarczają dowodów, które wskazują na występowanie powikłań w zakresie chorób sercowo- -naczyniowych u chorych z cukrzycą. Warto podkreślić, że w odróżnieniu do omówionych programów profilaktycznych cukrzycy realizowanych w Polsce, cytowane powyżej programy mają znamiona wieloetapowej interwencji realizowanej nie tylko poprzez jednorazowe działania edukacyjne, ale mobilizujące chorych w dłuższym okresie czasu. Na podstawie wyników oceniających wspomniane projekty można wnioskować, że właśnie taki sposób prowadzenia działań profilaktycznych gwarantuje lepszą efektywność realizowanego programu. Dokonany przegląd piśmiennictwa wskazuje, że cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną, w odniesieniu do której możliwe jest realizowanie skutecznych programów profilaktycznych. Za modelowy przykład programu profilaktycznego dla diabetyków, ich rodzin, a także dla osób z grup ryzyka należy uznać Diabetes Prevention, program realizowany w USA. Jego konstrukcja powoduje, że osoby zakwalifikowane do projektu świadomie podejmują intensywne działania w kierunku redukcji masy ciała oraz kontroli stanu swojego zdrowia. Warto dodać, że programy profilaktyczne chorób cywilizacyjnych w Polsce są zgodne ze strategiami proponowanymi przez WHO. Lokalne programy profilaktyki przeciwcukrzycowej są niezwykle cenne, ponieważ ułatwiają wymianę informacji pomiędzy chorymi, ich rodzinami oraz osobami zainteresowanymi za pośrednictwem dedykowanej platformy kontaktów utworzonej na potrzeby tzw. sieci wsparcia. Takie rozwiązania mają szczególne znaczenie w odniesieniu do starszych uczestników projektu, dając im możliwość nawiązywania relacji społecznych, wymiany niezbędnych informacji podczas regularnych kontaktów w ramach sieci wsparcia. Z kolei nowoczesne technologie informatyczne są docenianym sprzymierzeńcem działań prewencyjnych w odniesieniu do chorób związanych ze stylem życia u ludzi młodych. Warto podkreślić, iż poważnym mankamentem polskich programów profilaktycznych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego we współpracy z organizacjami pozarządowymi jest brak długookresowych badań dokumentujących zmianę postaw i zachowań uczestników. Ta sytuacja utrudnia jednoznaczną ocenę efektywności i poprawności stosowanych rozwiązań. Pilnym zadaniem polityki zdrowotnej w naszym kraju jest wdrożenie systemu monitorowania efektów realizowanych programów profilaktycznych w odniesieniu do chorób cywilizacyjnych, w tym programów ukierunkowanych na cukrzycę. ( praca poglądowa: Danuta Broncel-Czekaj, Małgorzata Kowalska - UM Katowice)