Londyn, Wielka Brytania. Jagody, czekolada i czerwone wino: prawie co kilka tygodni w nagłówkach czasopism pojawia się informacja o nowym badaniu, które zachwala korzyści płynące ze spożywania produktów bogatych we flawonoidy lub polifenole. Bieżący miesiąc nie stanowi wyjątku z powodu wyników dwóch badań opublikowanych w American Journal of Clinical Nutrition w lutym 2012 r. – w pierwszym wykazano mniejszą częstość zgonów z powodów sercowo-naczyniowych u osób stosujących dietę z dużą zawartością flawonoidów [1], a w drugim wskazano na korzystne, przeciwzapalne działanie czerwonego wina [2].


Nie obyło się również bez kontrowersji – w szczególności dotyczących jednego z badaczy działających w tej dziedzinie. Dr Dipak Das (University of Connecticut), jak informował ostatnio heartwire, został oskarżony o fałszowanie danych za pomocą oprogramowania graficznego dotyczących badań wykazujących korzystny wpływ resweratrolu (jednego z polifenoli, który występuje w czerwonym winie, chociaż nie jest flawonoidem) na układ krążenia.
Heartwire zapytało kilku ekspertów w tej dziedzinie o możliwe skutki wspomnianych kontrowersji oraz czy istnieją wystarczające dane, aby zalecać zwiększone spożycie pokarmów bogatych we flawonoidy.

Resweratrol w centrum zainteresowania
W ogólnych komentarzach dotyczących sprawy Dasa mówiono, iż oszustwo jednego naukowca ma niewielki wpływ na całą dziedzinę. Dr Colin Kay (University of East Anglia, Norwich, Wielka Brytania) podsumował dla heartwire: „Nie sądzę, aby ostatnie kontrowersje dotyczące resweratrolu istotnie dotknęły tę dziedzinę. Istnieje wiele dowodów pochodzących z różnych źródeł na świecie, które świadczą o korzystnym działaniu resweratrolu. Ten odosobniony badacz nie powinien znacząco zmienić stanu rzeczy. Najprawdopodobniej resweratrol był najczęściej badanym związkiem chemicznym i, moim zdaniem, jego stosowanie przynosi korzyści, lecz prawdopodobnie nie większe niż przypadku pozostałych polifenoli i flawonoidów”.


Główny autor ostatniego badania dotyczącego czerwonego wina, dr Ramon Estruch (University of Barcelona, Hiszpania), stwierdził: „Resweratrol jest w mojej opinii niezaprzeczalnie korzystnym polifenolem, co zostało potwierdzone w setkach artykułów opublikowanych przez wielu autorów. Nie sądzę, aby podważanie wyników jednego z badaczy zmieniło cokolwiek w całej dziedzinie”.


Podobny pogląd został wyrażony przez dr Marjorie McCullough (American Cancer Society, Atlanta, Georgia) – główną autorkę ostatniego badania dotyczącego umieralności z przyczyn sercowo-naczyniowych: „Takie sytuacje zdarzają się w większości dziedzin raz na jakiś czas. Moim zdaniem nie spowoduje to trwałych szkód”.

 

Czym są polifenole i flawonoidy?
Polifenole są związkami chemicznymi naturalnie występującymi w roślinach, które są uznawane za korzystnie wpływające na zdrowie. Istnieją tysiące różnych polifenoli, ale jak do tej pory, tylko jeden przyciągnął tyle uwagi – resweratrol, występujący głównie w czerwonym winie i według wielu danych, mający korzystne działanie na układ krążenia, przeciw nowotworom i przeciw procesom starzenia.


Flawonoidy należą do klasy polifenoli. Dzielą się one na następujące podklasy:

  • antocyjanidy – znajdujące się w czarnych jagodach, czerwonym winie i truskawkach,
  • flawan-3-ole – znajdujące się w jabłkach, czarnej herbacie, czarnych jagodach, czekoladzie i czerwonym winie,
  • flawanony – występujące w owocach cytrusowych, sokach i herbacie ziołowej,
  • flawony – występujące w selerze, czosnku, zielonej papryce i herbacie ziołowej,
  • flawonole – występujące w czarnych jagodach, czosnku, kapuście włoskiej, cebuli, szpinaku, herbacie, brokułach, czerwonym winie i pomidorach wiśniowych,
  • proantocyjanidy – znajdujące się w jabłkach, czarnej herbacie, czarnych jagodach, czekoladzie, mieszankach orzechowych, czerwonym winie, truskawkach i orzechach włoskich,
  • izoflawony – znajdujące się w produktach sojowych i orzechach ziemnych.
  • SH

 

Zmniejszenie umieralności z przyczyn sercowo-naczyniowych?
W badaniu prowadzonym przez McCullough, określonym przez Kay’a jako „obecnie jedno z bardziej przekonujących o korzystnym wpływie flawonoidów”, autorzy badali wpływ spożywania flawonoidów na umieralność z przyczyn sercowo-naczyniowych u blisko 100 000 uczestników (średnia wieku 70 lat) amerykańskiego badania Cancer Prevention Study II Nutrition Cohort. Pacjenci wypełniali ankiety dotyczące wywiadu medycznego oraz stylu życia, włącznie z ankietą badającą częstości spożywania 152 rodzajów żywności. Zawartość flawonoidów w każdym rodzaju pożywienia określono na podstawie bazy danych US Department of Agriculture.


W trakcie siedmiu lat obserwacji wystąpiło 2741 zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych. Wyniki wskazują na zmniejszenie ryzyka zgonu z powyższych przyczyn o 18% u osób w górnym kwintylu, jeżeli chodzi o całkowite spożycie flawonoidów (w porównaniu z dolnym kwintylem).


Pięć klas flawonoidów (antocyjanidy, flawan-3-ole, flawony, flawonole i proantocyjanidy) wiązało się indywidualnie z mniejszym ryzykiem zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych. Całkowite spożycie flawonoidów u mężczyzn było silniej związane z umieralnością z powodu udaru mózgu, obejmując 37-procentowe zmniejszenie ryzyka, w porównaniu z chorobą niedokrwienną serca (zmniejszenie ryzyka o 10%). Jednak najsilniejszą odwrotną korelację u kobiet odnotowano w przypadku flawonów, w szczególności w chorobie niedokrwiennej serca zakończonej zgonem.

Jest to jeden z bardziej przekonujących dowodów na korzystny wpływ flawonoidów.
Wiele odnotowanych korelacji miało nieliniowy charakter, z niskim ryzykiem występującym przy umiarkowanym spożyciu, sugerując, że przyjmowanie względnie małej ilości pokarmów bogatych we flawonoidy może zmniejszać ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych.


Badanie McCullough, zdaniem Kay’a, „zdecydowanie potwierdza posiadane przez nas dane”. Przytoczył on podobne badanie przeprowadzone przez Cassidy i wsp., w którym przeanalizowano dane z Nurses’ Health Study, obejmujące również około 100 000 uczestników, i wykazano, że spożywanie flawonoidów było związane ze zmniejszonym ryzykiem wystąpienia nadciśnienia tętniczego [3]. Lecz, jak zauważył, badanie McCullough było szersze, biorąc pod uwagę wielkość spożycia.


W innym badaniu kohortowym z udziałem mężczyzn w średnim wieku z Finlandii odnotowano związek między wysokim spożyciem flawonoidów i zmniejszonym ryzykiem wystąpienia udaru niedokrwiennego mózgu oraz umieralnością z przyczyn sercowo-naczyniowych [4].


Zdaniem McCullough, jej badanie stanowi kolejny element układanki. „Większość badań dotyczyła mniejszej liczby flawonoidów, a bazy danych z zawartością flawonoidów w pożywieniu były niepełne. Obecnie do baz danych wprowadzono większą liczbę flawonoidów. Badaliśmy siedem najlepiej opisanych substancji i odnotowaliśmy odwrotną korelację względem zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych w przypadku pięciu z nich”.


Zauważyła ona również, że z pozostałych klas, które nie powodowały zmniejszenia ryzyka w tym badaniu – jedna z nich – izoflawony, występuje głównie w produktach sojowych, które nie są powszechnie spożywane w USA. „Więc nie jest to zaskakujące, że nie znaleźliśmy korelacji w tym przypadku. Badania wykazujące odwrotną korelację z izoflawonami były prowadzone w Azji, gdzie spożywa się o wiele więcej produktów sojowych”. Sądzę, że powinniśmy zwiększyć nasze spożycie pokarmów bogatych we flawonoidy.


McCullough twierdzi, że wyniki jej badania potwierdzają hipotezę, że dieta z wysoką zawartością flawonoidów może mieć korzystny wpływ na układ krążenia. „Te pozytywne opinie na temat większości z tych pokarmów pokrywają się obecnie z kategorią zdrowej żywności – warzyw i owoców. Lecz flawonoidy znajdują się nie tylko w owocach i warzywach. Znajdują się również orzechach i ziarnach, herbacie, kakao i czerwonym winie”.
„Podsumowując, potrzeba więcej badań, aby potwierdzić nasze wyniki, ale sądzę, że powinniśmy zwiększyć nasze spożycie pokarmów bogatych we flawonoidy”.

Suplementy nie są jeszcze gotowe
McCullough nie zaleca przyjmowania suplementów diety zawierających wspomniane flawonoidy, ponieważ „nie mamy pewności, które z nich są najlepsze i możemy potrzebować również innych składników w pożywieniu. O wiele lepiej jest przyjmować te związki chemiczne razem z pożywieniem”.


Dodała również: „Istnieje wiele dowodów wskazujących, że osoby stosujące dietę bogatą w pokarmy roślinne i zdrowe kwasy tłuszczowe są w mniejszym stopniu narażone na choroby układu krążenia. Nie przypisujemy tej korzyści jednemu związkowi chemicznemu z jakiegokolwiek pożywienia. Zamiast tego zalecamy stosowanie zróżnicowanej diety składającej się ze zdrowej żywności. Radzimy kupowanie różnych owoców, zamiast spożywania jednego gatunku. Jeśli ktoś codziennie je tylko jabłka, powinien spróbować również jagód lub innych owoców. Należy próbować nowych warzyw – kapusty włoskiej lub brokułów, oraz wprowadzić więcej orzechów do swojej diety. Niewielkie zmiany w diecie pozwolą na dostarczenie wielu różnorodnych związków chemicznych”.

Niewielkie zmiany w diecie pozwolą na dostarczenie wielu różnorodnych związków chemicznych.
Kay twierdzi, że najbardziej przekonujące dowody na temat flawonoidów dotyczą ich wpływu na układ naczyniowy, ale istnieją również dane wskazujące na pozytywny wpływ na mózg i choroby nowotworowe oraz procesy pozanaczyniowe. Jak zauważył, od czasu opracowania baz danych na temat flawonoidów, prowadzonych jest więcej badań korelacji. Wyjaśnia, że obecnie dostępnych jest kilka baz danych dotyczących zawartości flawonoidów w pożywieniu.


Pierwsze z nich zostały opracowane przez US Department of Agriculture, lecz teraz istnieje bardziej obszerna baza danych o nazwie Phenol Explorer, która zawiera ponad 35 000 rekordów dotyczących zawartości 500 fenoli w ponad 400 pokarmach.

 

Kay wspomina o użyteczności tych baz danych, ale nie są one dokładne w 100%. „Problemem są dynamiczne zmiany składu pokarmów. Zawartość polifenoli i flawonoidów będzie zmieniała się w zależności od warunków wzrostu, ilości światła słonecznego i wody, a także od kraju pochodzenia. Więc te dane będą w pewien sposób ogólnikowe, lecz bazy danych są nadal przydatnym narzędziem do stawiania hipotez”.

Działanie przeciwzapalne czerwonego wina
Opublikowane przez Estrucha badanie jest o wiele mniejsze i dotyczy wpływu czerwonego wina na stężenie markerów przeciwzapalnych. Jak wyjaśnił dla heartwire: „Istnieje wiele doniesień na temat korzystnego wpływu czerwonego wina na układ krążenia; chcieliśmy sprawdzić, które składniki czerwonego wina mogą odpowiadać za to działanie. Czy jest to alkohol, czy może polifenole?”.


Badanie przeprowadzono w układzie naprzemiennym i obejmowało ono 67 ochotników płci męskiej z grupy wysokiego ryzyka, którzy spożywali czerwone wino zawierające 30 g alkoholu, w ilości odpowiadającej objętości bezalkoholowego czerwonego wina lub ginu (zawierającego 30 g alkoholu). Każdy z napojów był podawany codziennie przez cztery miesiące. Oznaczono stężenie siedmiu komórkowych i 18 surowiczych biomarkerów przeciwzapalnych przed oraz po każdym okresie z interwencją.


Wykazano, że sam alkohol ma pozytywne działanie, tak jak bezalkoholowe czerwone wino, ale najwięcej korzyści przyniosło spożywanie zwykłego czerwonego wina. Polifenole z czerwonego wina powodowały zmniejszenie stężenia cząsteczek adhezyjnych dla leukocytów, a alkohol z polifenolami modulował stężenie rozpuszczalnych mediatorów zapalenia.


Estruch skomentował: „Zalecamy umiarkowane picie czerwonego wina, aby uzyskać działanie przeciwzapalne, które może wpływać ochronnie na serce. Osoby niepijące alkoholu mogą również korzystać z pozytywnego działania polifenoli, pijąc bezalkoholowe czerwone wino”.

Picie czerwonego wina będzie lepsze niż zażywanie tabletek.
Poproszony o wskazanie polifenoli z czerwonego wina, które mogą być korzystne, Estruch odpowiedział: „Uważamy, że wszystkie polifenole wspólnie mają takie działanie. Nie jest to tylko jeden związek chemiczny. W czerwonym winie może ich być 1000 i mogą one działać synergistycznie”. Dodał, że mimo skupiania największej uwagi na resweratrolu, może on nie być ważniejszy od pozostałych związków chemicznych. „Wiele osób skoncentrowało się na tym polifenolu, ale uważam, że potrzebne są wszystkie polifenole, a nie tylko ten jeden związek. I dlatego picie czerwonego wina będzie lepsze od zażywania tabletek, gdyż nie jest możliwe odtworzenie wszystkich substancji z czerwonego wina”.


Kay zgadza się z tą opinią: „Bardzo trudno wyciągnąć wnioski na temat jednej klasy flawonoidów lub polifenoli, gdyż żaden pokarm nie zawiera tylko jednego z nich. Staramy się nie promować jednego składnika w kwestii żywienia. Zamiast tego propagujemy żywność z powodu ogólnych korzyści”.

Czy rzeczywiście czekolada może mieć na nas korzystny wpływ?
Kolejnym obszarem, który przyciągnął wiele uwagi jest kwestia gorzkiej czekolady, ale Kay zauważa, że w wielu badaniach wykazano korzystny wpływ żywności wzbogacanej o flawonoidy. „Nie jest to czekolada, którą zwykle kupuje się w sklepie. Zwykła czekolada jest podobna do czekolady stosowanej jako placebo w tych badaniach. Nie zalecałbym kupowania Snickersów jako źródła polifenoli. Zwykła czekolada zawiera zbyt dużo tłuszczu i kalorii, a także niedużą ilość polifenoli. Jednak istnieją grupy promujące czekoladę jako źródło tych związków chemicznych, a firmy produkcyjne zaczynają wprowadzać proszek kakaowy i batoniki czekoladowe wzbogacane o flawonoidy. Sądzę, że tak powinien się rozwijać rynek zdrowej czekolady”.

Nie zalecałbym kupowania Snickersów jako źródła polifenoli.
Kay twierdzi, że nadal nie dysponujemy wieloma informacjami o działaniu pojedynczych polifenoli lub flawonoidów, poza jednym, który przyciągnął najwięcej uwagi – resweratrolem. Zauważa, że w badaniach, w których wykazano korzystne działanie określonej substancji, ogólnie była ona stosowana w bardzo dużym stężeniu u zwierząt lub na modelach komórkowych. „Nie można uzyskać takich stężeń z diety. Należałoby przyjmować suplementy. Na razie lepiej jest zachęcać ludzi do codziennego spożywania większych ilości pokarmów zawierających flawonoidy. Jest to lepsza informacja z punktu widzenia państwowej służby zdrowia”.


Zauważa, że przeprowadzono wiele małych badań z randomizacją dotyczących pokarmów, które były przyjmowane w określonej ilości każdego dnia, tak jak podczas badania Estrucha dotyczącego czerwonego wina. Jego zdaniem, trudno jest kontrolować takie badania, gdyż dieta uczestników jest różna oraz nie można ich prowadzić na dużą skalę. „Możemy za to badać takie parametry jak reaktywność naczyń, ciśnienie krwi oraz pozostałe biomarkery wykorzystywane w tego rodzaju badaniach”.


Badania oceniające wynik interwencji wymagają większej liczby uczestników, a jedyny sposób, by to osiągnąć, to sprawdzenie całej diety pacjentów i przeanalizowanie określonych trendów, tak jak w ostatnim badaniu McCullough.


Najnowsza metaanaliza badań z randomizacją i grupą kontrolą, dotycząca flawonoidów [5] dostarczyła istotnych dowodów na wpływ katechin z kakao na skurczowe ciśnienie krwi oraz rozszerzalność tętnic zależną od przepływu. Jednak ilość danych nie pozwalała na wyciągnięcie wniosków dotyczących większości pozostałych związków chemicznych.

Najlepsze produkty spożywcze
Kay podsumowuje: „Po przeglądzie piśmiennictwa może okazać się, że najlepszymi produktami spożywczymi są czekolada i czerwone wino, ale tylko dlatego, że były one najczęściej badane. Można stwierdzić, że istnieją również istotne argumenty świadczące o korzystnym działaniu herbaty, jagód oraz soku pomarańczowego”.
Badacz napisał artykuł, w którym wymienia problemy dotyczące udowodnienia korzyści z przyjmowania flawonoidów [6]. Dotyczą one dużej różnorodności pokarmów, ograniczonych danych o ich zawartości w pożywieniu oraz ograniczonej wiedzy o ich metabolizmie w organizmie. „Musimy opisać formy strukturalne flawonoidów, które występują w organizmie, aby można je było zastosować w odpowiednich stężeniach i formach, w modelach eksperymentalnych aktywności biologicznej. Pozwoli nam to zrozumieć znaczenie flawonoidów w zdrowej diecie i ich wykorzystanie w prewencji lub leczeniu chorób” – podsumowuje w artykule.

Na czym polega mechanizm działania flawonoidów?
Pozostaje wiele niepewnych zagadnień dotyczących mechanizmów działania tych związków chemicznych. McCullough twierdzi, że flawonoidy posiadają wiele mechanizmów działania, włącznie z właściwościami przeciwutleniającymi i przeciwzapalnymi, zmniejszaniem utleniania cholesterolu frakcji LDL oraz słabą aktywność estrogenową. McCullough i wsp. w swoim ostatnim artykule donoszą, że kakao indukuje aktywność syntazy tlenku azotu, która odgrywa ważną rolę w rozszerzaniu naczyń, ponadto pozostała żywność bogata we flawonoidy (zielona herbata, produkty sojowe, kakao i czekolada) mają związek ze zwiększoną rozszerzalnością tętnic zależną od przepływu, zmniejszeniem stężenia cholesterolu frakcji LDL oraz ciśnienia tętniczego.


W opublikowanym ostatnio artykule w Cell sugerowano, że resweratrol hamuje określone fosfodiesterazy, które następnie uruchamiają serię przemian w komórce, z których jedna powoduje pośrednią aktywację sirtuiny 1 – białka związanego z procesami starzenia [7].


Kay twierdzi, że w przyszłości może dojść do wprowadzenia określonych flawonoidów lub polifenoli do suplementów i leków, lecz wymaga to większej liczby badań, które wyjaśnią wszystkie wspomniane wątpliwości. „Ta sfera nauki jest ciągle bardzo młoda, ale rozwija się bardzo szybko. Istnieje tak wiele związków chemicznych, które można badać. Dziedzina ta stała się samodzielna w ciągu ostatnich 10 lat. Teraz jest znana w głównym nurcie nauki. Zwróciła na siebie uwagę. Obecnie najlepiej jest spożywać więcej pokarmów zawierających flawonoidy. Wszyscy wiedzą, że należy się zdrowo odżywiać. Istnieje duże zainteresowanie wiadomościami na temat korzystnego wpływu żywności na zdrowie. Dotyczy to każdego. Wszyscy musimy jeść. Więc dlaczego nie jeść rzeczy, które są uważane dla nas za dobre?”.

 

Piśmiennictwo
1. McCullough ML, Peterson JJ, Patel R, et al. Flavonoid intake and cardiovascular disease mortality in a prospective cohort of US adults. Am J Clin Nutr 2012; 95:454-464.
2. Chiva-Blanch G, Urpi-Sarda M, Llorach R, et al. Differential effects of polyphenols and alcohol of red wine on the expression of adhesion molecules and inflammatory cytokines related to atherosclerosis: A randomized clinical trial. Am J Clin Nutr 2012; 95:326-334.
3. Cassidy A, O’Reilly EJ, Kay C, et al. Habitual intake of flavonoid subclasses and incident hypertension in adults. Am J Clin Nutr 2011; 93:338-347.
4. Mursu J, Voutilainen S, Nurmi T, et al. Flavonoid intake and the risk of ischaemic stroke and CVD mortality in middle aged Finnish men: The Kuopio Ischaemic Heart Disease Risk Factor Study. Br J Nutr 2008; 100:890-895.
5. Hooper L, Kroon PA, Rimm EB, et al. Flavonoids, flavonoid-rich foods, and cardiovascular risk: A meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr 2008; 88:38-50.
6. Kay CD. The future of flavonoid research. Br J Nutr 2010; 104:S91-S95.
7. Park SJ, Ahmad F, Philp A, et al. Resveratrol ameliorates aging-related metabolic phenotypes by inhibiting cAMP phosphodiesterases. Cell 2012; 148:421-433.

 

 

Źródło: www.faktymedyczne.pl