Co piąty młody Polak zmaga się z nadwagą i otyłością. Jeśli natychmiast nie powstrzymamy tej plagi, za kilka lat możemy sobie już nie poradzić z falą chorób, w tym cukrzycy – alarmuje Rzecznik Praw Dziecka Mikołaj Pawlak, który wystąpił do ministra zdrowia o przedstawienie kompleksowego planu i podjęcie pilnych działań, które pomogą skutecznie walczyć z otyłością wśród dzieci i młodzieży.
Słodycze zamiast kanapek i warzyw, “śmieciowe jedzenie” zamiast wartościowego obiadu, naszpikowane cukrem przekąski między posiłkami, napoje energetyzujące zamiast wody… Fatalne przyzwyczajenia żywieniowe stają się niebezpieczne, a Polacy tyją na potęgę. – Co gorsza, również ci najmłodsi. Specjaliści twierdzą, że nasze dzieci od kilku lat są zaliczane do najszybciej tyjących w Europie – ostrzega Rzecznik Praw Dziecka Mikołaj Pawlak.
Dane porażają. Przytoczył je np. w swoim stanowisku Jarosław Pinkas, Główny Inspektor Sanitarny i Konsultant Krajowy w dziedzinie zdrowia publicznego. Podkreśla on, że na świecie już ponad 1,9 mld ludzi dorosłych ma nadwagę, z tego aż 650 mln to osoby otyłe, a wśród dzieci i młodzieży 18 proc. ma nadwagę, a 7 proc jest otyłych. Zaznacza też, że w Polsce skala problemu nadwagi i otyłości jest bardzo duża. Trzech na pięciu dorosłych Polaków ma nadwagę, a co czwarty jest otyły.
Jak z kolei wskazuje Instytut Żywności i Żywienia, już ponad 22 proc. polskich uczniów zmaga się z nadwagą i otyłością.
- Musimy zrobić wszystko, by tę falę zatrzymać, a najlepiej cofnąć – mówi wprost Rzecznik Praw Dziecka.
W swoim wystąpieniu do ministra zdrowia Łukasza Szumowskiego Rzecznik pozytywnie ocenia dotychczasowe działania resortu (m.in. wymogi dla placówek oświatowych co do składników posiłków wydawanych dzieciom i produktów sprzedawanych w sklepikach), jednak nie ukrywa, że jego zdaniem trzeba robić jeszcze więcej.
Ministerstwo Zdrowia już zapowiedziało wprowadzenie w przyszłym roku na wzór niektórych krajów europejskich specjalnego podatku od zbyt dużej zawartości cukru w produktach – tak by zmusić producentów do zmiany receptur i ograniczyć ich spożycie przez ludzi.
Rzecznik Praw Dziecka zwraca uwagę na nowego, coraz groźniejszego wroga niszczącego zdrowie i dokładającego zbędnych kilogramów dzieciom – napoje energetyzujące, z węglowodanami i kofeiną. Badania wskazują, że już nawet kilkuletnie szkraby piją energetyki, w sumie aż 12 proc. dzieci i młodzieży.
– Spożycie wysokokalorycznych przekąsek i napojów wzbogacanych w cukier, szczególnie przez dzieci, musi zostać maksymalnie ograniczone. Inaczej za kilka, kilkanaście lat nie poradzimy sobie np. z już mocno rosnącą liczbą chorych na cukrzycę i choroby z nią współistniejące. Dlatego potrzebujemy radykalnych i zaplanowanych na wiele lat naprzód działań systemowych, związanych ze skuteczną profilaktyką zapobiegania otyłości oraz edukacją, która zmieni w tym zakresie świadomość dzieci i rodziców – podsumowuje Rzecznik Praw Dziecka Mikołaj Pawlak.
Komentarze
[ z 7]
Niestety wiele czynników przyczynia się do wzrostu nadwagi i otyłości. Działają one na wszystkich poziomach, od samego dziecka do rodziny i społeczeństwa jako całości. Problemem jest m.in. szeroka dostępność i przystępność cenowa przetworzonej żywności z dużym dodatkiem cukru. Inne czynniki to wysokie spożycie tanich i smacznych słodkich napojów, siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej, sprzedaż żywności i napojów o wysokiej zawartości tłuszczu, cukru i soli dzieciom oraz zwiększenie dostępności fast foodów oraz wielkości porcji podawanych w barach szybkiej obsługi. Trendy społeczne radykalnie zmieniły charakter zabawy i sposób interakcji dzieci z otoczeniem. Tendencje te obejmują znaczny spadek rekreacji na świeżym powietrzu. Istotne są też zmiany w długości snu (przez godziny siedzenia przed komputerem). Te wszystkie czynniki powinniśmy stopniowo ograniczać jeżeli już są istotną częścią życia naszych dzieci. Nigdy nie jest za późno, aby zmienić tryb życia na zdrowszy.
Uwzględniła Pani wiele czynników, które przyczyniły się do tego, że wśród dzieci coraz częściej jest diagnozowana otyłość. Bardzo wiele mówi się właśnie o tym, że nawyki, które są wprowadzane od najmłodszych lat bardzo często towarzyszą nam przez resztę życia. Jeśli więc od dziecka będzie się przekazywało dziecku informacje w jaki sposób należy się odżywiać to istnieje duża szansa, że będzie to robić także w przyszłości. Konieczne jest również to aby dać dziecku odpowiedni przykład. Zgadzam się również z tym, że zdecydowanie zbyt łatwo dzieci mogą kupić niezdrowe produkty, głównie w szkolnych sklepikach. Przez pewien czas ich sprzedaż była zabroniona, jednak niestety nie potrwało to zbyt długo. Oczywiście wciąż bardzo dużym problemem jest niski poziom aktywności wśród najmłodszej części społeczeństwa. Warto zauważyć, że również w tym aspekcie rodzice muszą dawać przykład swoim dzieciom zachęcając ich do codziennej aktywności fizycznej. Problemem jest też niska frekwencja na zajęciach wychowania fizycznego, która bardzo często nie ma żadnego uzasadnienia. Oczywiście zdarzają się sytuacje, że dzieci nie mogą ćwiczyć, jednak ich procent z pewnością nie jest taki duży jak obecnie ma to miejsce.
Wiele rzeczy przyczynia się do nadwagi. Należą do nich nawyki żywieniowe, brak ćwiczeń fizycznych, genetyka lub ich kombinacja. W niektórych przypadkach zbyt duży przyrost masy ciała może być spowodowany problemem hormonalnym, zespołem genetycznym lub niektórymi lekami. Wiele z tego, co jemy, jest szybkie i łatwe - od fast foodów w restauracjach szybkiej obsługi po przetworzone i paczkowane posiłki. Nasze codzienne harmonogramy są tak zajęte, że nie ma czasu na zdrowsze posiłki lub wysiłek fizyczny. Rozmiary porcji w domu i poza nim również są zbyt duże - niestety to prawda. Niełatwo to zmienić. Restauracje zarabiają na zachciankach klientów. Dziś żywność jest bardziej dostępna niż kiedyś. Właścicielom lokali gastronomicznych oraz sklepów spożywczych zależy na tym, abyśmy kupowali jak najwięcej jedzenia, aby mogli zarobić. To promuje niezdrowy tryb życia i powoduje nadwagę. Musimy nauczyć się podejmować świadome decyzje.
Chociaż problemy z wagą mogą być związane ogólnie z występowaniem otyłości w rodzinie, nie wszystkie dzieci muszą cierpieć z tego powodu. Dzieci, których rodzice lub rodzeństwo ma nadwagę mogą być co prawda narażone na zwiększone ryzyko nadwagi u siebie, ale może to być związane z wspólnymi zachowaniami rodzinnymi, takimi jak żywienie i brak aktywności fizycznej. Łącznie dieta i poziom aktywności dziecka odgrywają ważną rolę w określaniu wagi dziecka. Obecnie wiele dzieci spędza dużo czasu nieaktywnie. Na przykład, przeciętne dziecko spędza około czterech godzin dziennie oglądając telewizję. Komputery i gry od lat stają się coraz bardziej popularne - to dodatkowe kilka godzin bezczynności.
Zgadza się. Wydaje mi się, że to co Pan napisał w dużej mierze przyczynia się do tego, że ciągle wzrasta liczba dzieci z otyłością. Coraz mniej czasu spędza się w gronie znajomych na świeżym powietrzu jak to miało miejsce w przeszłości. Aktualnie coraz łatwiejszy dostęp do smartfonów, tabletów czy konsol sprawił, że większość dzieci przestała się interesować sportem. Faktem jest, że może występować u niektórych osób dziedziczna skłonność do otyłości jednak jeżeli będzie się przestrzegało wszelkich zaleceń to istnieje bardzo duża szansa, że uda się jej uniknąć. Dobrym rozwiązaniem jest aby całe rodziny wspólnie podejmowały aktywność fizyczną. Cały czas w różnych częściach naszego kraju powstaje coraz większa ilość ścieżek rowerowych. Coraz popularniejsze stają się także siłownie na świeżym powietrzu, które powstają często w okolicach bloków gdzie mieszka dużo osób. Wiele z nich nie może pozwolić sobie na korzystanie z płatnej siłowni, dlatego też takie wydają się być dobrym rozwiązaniem. Jak się okazuje niekorzystne warunki pogodowe nie stanowią żadnej przeszkody bowiem często da się zauważyć, że nawet gdy jest zimno i ciemno ludzie chętnie z nich korzystają.
Moim zdaniem to bardzo ważne, aby zmienić aktualną sytuację jeżeli chodzi o otyłość w naszym kraju. Najbardziej niepokojące jest to, że coraz częściej dotyczy ona właśnie dzieci. Spowodowane jest to zapewne tym, że sporym problemem wśród najmłodszych jest niski poziom aktywności fizycznej zarówno na zajęciach wychowania fizycznego, ale także w czasie wolnym. Drugim problemem jest nieodpowiednia dieta, która często jest bogata w dużą ilość cukrów prostych, a także produktów wysokoprzetworzonych. Z pewnością nie ułatwiają one utrzymaniu odpowiedniej masy ciała, dlatego bardzo ważne jest ich wyeliminowanie z jadłospisu.
Tak naprawdę walkę z otyłością powinno się zacząć od mądrze prowadzonej profilaktyki. Niestety, problem dotyczy coraz młodszych pacjentów a wynika to z nieprawidłowych nawyków i wzorców zachowań wynoszonych z domu. Jednym ze wskazywanych czynników determinujących stan zdrowia jednostek i zbiorowości jest styl życia, określający preferencje i dokonywane przez człowieka wybory. Determinuje je wiele czynników takich jak polityka państwa, wzorce społeczne, umiejętność radzenia sobie ze stresem, kultura osobista, jakość przyswojonych informacji, aktywność mediów i uwarunkowania socjalno-bytowo-ekonomiczne. Mają one wpływ na wszelkie sfery życia człowieka, więc i na jego zdrowie. Człowiek, nawet w trudnych dla siebie warunkach może dbać o swoje zdrowie, jeśli będzie rozumiał znaczenie swoich działań i będzie chciał działać skutecznie. Działania człowieka mogą okazać się ryzykowne lub wręcz szkodliwe dla jego zdrowia. Dotyczy to np. sposobu odżywiania się, a prawidłowa dieta sprzyja umacnianiu zdrowia . Styl życia w nurcie badań medycznych i epidemiologii behawioralnej definiowany jest jako „luźno powiązany zespół zachowań, charakterystyczny dla danej jednostki lub grupy społecznej, mający istotne znaczenie dla zdrowia” . W związku z powyższym określeniem, wyróżnić można prozdrowotne i antyzdrowotne style życia. Do pierwszych zaliczyć można prozdrowotną dietę, aktywność fizyczną, racjonalny wypoczynek, powstrzymywanie się od zachowań szkodliwych i radzenie sobie ze stresem, natomiast do drugiego typu, koncentracja na pracy, pośpiech, rywalizacja i nastawianie na osiąganie sukcesów. Styl życia zdrowotnego jest odzwierciedleniem procesów socjalizacyjnych i składa się z utrwalonych w jednostce wzorów nawyków pozytywnie lub negatywnie związanych ze zdrowiem. W socjologii na styl życia składają się przede wszystkim wzory przejęte na drodze socjalizacji, stąd typowe style życia związane są z poszczególnymi grupami społecznymi oraz całym społeczeństwem. Natomiast z psychologicznego punktu widzenia styl życia można określić jako „charakterystyczny dla jednostki system zachowań zdrowotnych, uwarunkowanych cechami temperamentu, wiedzą, uogólnionymi poglądami i przekonaniami na temat świata, życia i własnej osoby, kompetencjami, systemem wartości i indywidualnymi doświadczeniami w zakresie zdrowia oraz zmiennymi społeczno-kulturowymi.” Nieprawidłowy dobór i złe przetwarzanie produktów pokarmowych, wpływa niekorzystnie na stan zdrowia, sprzyjając powstawaniu zmian w funkcjonowaniu organizmu człowieka a w konsekwencji może sprzyjać osłabieniu odporności układu immunologicznego i powstawaniu wielu chorób oraz osłabieniu kondycji psychofizycznej. Postępowanie człowieka w dużym stopniu warunkowane jest poprzez oddziaływania ze strony osób, z którymi kontaktuje się on z racji pełnienia różnych ról społecznych . Zachowania jednostki może być efektem naśladowania innych, m.in. rodziny, która w literaturze przedmiotu definiowana jest jako "mała grupa pierwotna złożoną z osób, którą łączy stosunek małżeński i rodzicielski oraz silna więź międzyosobnicza”. Rolą tej grupy jest utrzymanie ciągłości biologicznej a także wprowadzanie w zasady i pojęcia związane z rolami społecznymi i kulturowymi . Rodzina dla tej grupy społecznej jest fundamentem, gwarantem jej rozwoju i stabilności . Wincenty Okoń doprecyzowuje definicję rodziny definiując ją jako trwałą i stabilną grupę składającą się z rodziców i ich dzieci i krewnych. Autor podkreśla, że rodziców łączy wzajemna więź małżeńska, różniąca się od więzi rodzicielskiej, jaka się rodzi między rodzicami a dziećmi. Wpływa ona na proces wychowywania dzieci przez rodziców i innych krewnych, tworzących środowisko rodzinne. W rodzinie tak rozumianej istnieje jasny zakres zadań i oczekiwań. Istnieje także więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie. W tym ujęciu wyraźnie podkreślone są więzi zachodzące między wszystkimi członkami tej zbiorowości, z uwzględnieniem kontekstów prawnych, kulturowych, psychologicznych i społecznych, wyznaczających postawy i jakość relacji członków tej zbiorowości wobec siebie. Na podstawie tych definicji, można przyjąć, że rodzina stawia swoim członkom jasne oczekiwania względem postaw i zachowań a także celów i dążeń. Rodzina jest jedyną grupą społeczną bazującą na czynnikach biologicznych i naturalnych, w której emocje, więzy miłości i pokrewieństwa nabierają najwyższego znaczenia. Jest jedyną grupą zbudowaną na silnych uczuciach, gdzie prawo interweniuje wyjątkowo dla umocnienia więzów wspólnoty. Ale rodzina wewnątrz swojej organizacji stanowi własne prawo wiążące wszystkich jej członków. Rodzina zatem, krótko mówiąc, "jest niezastąpionym fundamentem życia, normalnego rozwoju i wzrostu człowieka, a zarazem warunkiem normalnego rozwoju narodu, jego kultury, gwarantem jego przyszłości" . Życie w rodzinie jest szczególnym rodzajem uzależnienia od siebie, podzielaniem myśli, uczuć, praw, obowiązków bezgranicznego zaufania do siebie . Ten specyficzny rodzaj zależności występuje w rodzinie między rodzicami, rodzicami do dzieci, dziećmi miedzy sobą. We współpracującej rodzinie wszyscy dzielą się obowiązkami, wspierają się w problemach ucząc się sposobów radzenia sobie ze stresem, cieszą się z osiągnięć razem. Podzielając ten pogląd Ziemska M., podkreśla fakt, że rodzina przygotowuje swoich członków, dzieci do przyszłych ról społecznych, kształtując ich postawy, zachowania i struktury osobowości . Do najistotniejszych cech rodziny zaliczyć należy za Adamskim F. należy wyraźny podział pokoleniowy, intymność stosunków, wspólne: zamieszkiwanie, nazwisko, własność, tradycje rodzinne. Życie rodzinno - małżeńskie toczy się w stałych ramach według społecznie akceptowanych zasad umożliwiających funkcjonowanie grupy. Rodzina to także środowisko uwarunkowań genetycznych, rodzących skutki somatyczne. Sposób rozumienia pojęcia zdrowia, ranga jego wartości, jakość norm, zasad i zachowań zdrowotnych, to podstawowe determinanty kształtowane, przekazywane dzieciom i utrwalane w rodzinie. Rodzina jako podstawowa grupa społeczna pełni istotne role społeczne, zaspokajając również potrzeby psychiczne, emocjonalne i społeczne swoich członków. Rodzina ma więc wpływ na zdrowie społeczne swoich członków, gdyż wyznacza ich miejsce w klasyfikacji społecznej. Wzorce zachowań, panujących w rodzinie, determinują jakość komunikowania się jej członków z otoczeniem. Problemy własne poszczególnych członków rodziny mają znaczący wpływ na całe środowisko rodzinne a szczególnie na osoby bezpośrednio uwikłane w problemy takie jak np. alkoholizm, utrata pracy, zdrady, rozstania itp. traumatyczne zdarzenia. Kształtują one zdrowie psychiczne członków rodziny w zależności od ich wyjściowego stanu zdrowia, fazy rozwoju, posiadanego wsparcia i umiejętności radzenia sobie z trudnościami. Rodzina ze względu na swoją strukturę, charakter, komplementarność i ciągłość oddziaływania dostarcza swoim członkom wzorców, opisów i praktyk. Wiedza poszczególnych członków rodziny jest przekazywana pozostałym, a ci członkowie, którzy ze względu na pełnione role mają status osób znaczących, mają przywilej wyznaczania i wdrażania obowiązujących wszystkich pozostałych członków, praw. Szczególnie silna zależność w tym względzie występuje między znaczącymi członkami rodziny a dziećmi. Osoby znaczące opierając się na posiadanej wiedzy, przekonaniach, tradycjach lub wyznawanych wartościach, często wdrażają je w rytuał dnia codziennego, oczekując uległości. Małe dzieci długo pozostają pod przemożnym wpływem osób dorosłych. Wpływ ten jest tym większy im większa jest presja (siłowa lub uczuciowa) i konsekwencja osoby dorosłej. Ponieważ w środowisku rodzinnym od najwcześniejszego etapu swojego rozwoju dziecko powoli poznaje świat, jego prawa i hierarchie, przyjmuje najczęściej to, co go otacza z zaufaniem. Dopiero po latach może nabierać wraz z nowymi przyswajanymi informacjami i wzorcami wątpliwości i chęci dokonywania zmian. Rodzina wpaja dzieciom wiedzę, ale uczestniczy także we wspólnym działaniu dostarczając praktycznych wzorców i kształtując nawyki, z którymi potem nie jest łatwo zerwać, gdyby okazały się niekorzystne dla zdrowia. Jeśli dotyczy to na przykład sposobu odżywiania się, to rodzina zapewnia dostęp do produktów, które uważa za zdrowe i pożywne. Sposób, jakość i rodzaj ich przetwarzania, często są w rodzinie przekazywane z pokolenia na pokolenie, kształtując smak i upodobania. Jest wskazane, żeby proces ten odbywał się świadomie, w oparciu o rzetelną i poprawną merytorycznie informację. Dziecko w prawidłową wiedzę i pożądane dla zdrowia praktyki żywieniowe można wdrażać poprzez wspólny wybór i zakupy produktów i wspólne przygotowywanie posiłków. Dziecko powinno być świadome, dlaczego i co ma spożywać by zapewnić organizmowi niezbędne produkty. Również okoliczności i zwyczaje towarzyszące posiłkom spożywanym w domu, są uzależnione od wielu czynników, począwszy od uwarunkowań ekonomicznych, poprzez akceptowane a wyniesione z domu wzorce kulturowe i umiejętności organizacyjne. Rodzice, często zasłaniając się brakiem czasu, posiłkują się przetworzonymi produktami lub dają dzieciom pieniądze, by dziecko samo zakupiło posiłek. Często nikt nie kontroluje jakości i wielkości spożywanych przez dziecko produktów. W wielu rodzinach nie spożywa się posiłków w określonych porach, a posiadana wiedza o zdrowym sposobie odżywiania się, nie jest stosowana w praktyce. Duże utrudnienie organizacji wyżywienia członków rodziny sprawia dostępność szeregu produktów przetworzonych, skracających czas przygotowania posiłku w domu lub posilania się nimi poza domem w różnych jadłodajniach. Ludzie często, czując presję braku czasu, myślą że ważniejszy od jakości jest fakt spożycia pokarmu. Gorzej, że dorośli nie zdają sobie sprawy z faktu, że ich postępowanie w tym zakresie jest obserwowane i powielane, uważane za słuszne i zdrowe. To wskazuje na następny czynnik, kształtujący nieprawidłowe nawyki w sposobie odżywiania się, dostarczanie organizmowi nadmiaru produktów, zawierających składniki niezdrowe i w efekcie sprzyjający otyłości i chorobom powstającym w jej następstwie. Bardzo istotnym czynnikiem leżącym u podstaw zdrowego odżywiania się jest wiedza o zdrowiu i przypisywanej zdrowiu wartości. Przeciętny człowiek w ciągu swego życia wielokrotnie poznaje informacje o zdrowym odżywianiu się. Ciągle jeszcze wiele osób do wiedzy na temat zasad zdrowego odżywiania nie stosuje się. Dowodem na poprawność tej tezy jest systematyczny wzrost problemu otyłości w rodzinach na całym świecie. Można jednak założyć, że osoba przypisująca zdrowiu wartość wysoką, będzie zainteresowana wyszukiwaniem i stosowaniem się do informacji na temat czynników sprzyjających zdrowiu. Zachowania zdrowotne mają istotny wpływ na rozwój i stan zdrowia w dzieciństwie i młodości. Ukształtowane w tym okresie, decydują o stylu życia w wieku dojrzałym. Amerykańscy badacze dowodzą, że jeśli 15 dzieci ma stwierdzoną nadwagę w dzieciństwie to w życiu dorosłym 10 z nich będzie cierpiało na otyłość w wieku dorosłym. Wadliwie zachowania zdrowotne są obecnie główną przyczyną chorób układu krążenia, nowotworów, niepełnej sprawności ludności w Polsce. One także mogą mieć swoje źródło we wzorcach napotykanych w rodzinie (bardzo mały odsetek naukowcy przypisują uwarunkowaniom genetycznym). Dzieci są bardziej podatne na powtarzanie we wczesnej młodości zachowań przez długie lata napotykanych w rodzinie, szczególnie jeśli przejawiały je osoby znaczące np. któryś z rodziców. Dlatego tak ważne jest wdrażanie w rodzinie zachowań sprzyjających zdrowiu (prozdrowotnych, pozytywnych) takich jak: aktywność fizyczna, racjonalne żywienie, utrzymywanie czystości ciała i otoczenia, zapewnienie bezpieczeństwa, utrzymywanie właściwych relacji miedzy ludźmi, radzenie sobie ze stresem. Rodzina także powinna uczyć, jak należy unikać zachowań zagrażających zdrowiu (antyzdrowotnych, negatywnych) takich jak: palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu i innych środków uzależniających; brak aktywności fizycznej, nieracjonalne odżywianie się niedostatek zachowań prozdrowotnych stwarza także ryzyko dla zdrowia . Szczególną dbałość należy wykazywać w odniesieniu do procesu wychowywania dzieci i uczenia ich, jak zdrowo mogą żyć. W. Wentlandowa przekazuje następującą tezę: "Wychowywać należy tak, aby każdy chciał i umiał zdrowie doskonalić, chronić i ratować," a że należy to czynić od najmłodszych lat przekonują nas o tym słowa J. Korczaka, wielkiego przyjaciela dzieci "...wali się dach, bo zaniedbano fundament budowli..."( materiały z rozprawy doktorskiej pani Alicji Głowackiej – Rębały).