Roztwory do użytku zewnętrznego powstają przez rozpuszczenie określonej ilość substancji czynnej w podłożu, którym z reguły jest woda (destylowana lub oczyszczona), lub rzadziej obojętne oleje, etanol czy glicerol. Ta dość popularna postać leku stosowana jest przede wszystkim do okładów, płukanek, przymoczek, przemywań i pędzlowań, i najczęściej w swoim składzie zawiera środki odkażające, ściągające i miejscowo znieczulające. Stężenie substancji leczniczej w roztworach do użytku zewnętrznego wyrażane jest w procentach określających proporcje wagowe substancji rozpuszczonej i rozpuszczalnika, bądź w promilach (ilość gramów leku na 1000 g, czyli 1 litr roztworu). Inaczej jest jednak w przypadku etanolu - tutaj stężenie rozpuszczalnika określane jest w tzw. stopniach. Warto przy tym pamiętać, że jeśli osoba wystawiająca receptę nie określi precyzyjnie jego stężenia, substancja lecznicza zostanie rozpuszczona w etanolu 95-stopniowym (Spirytus Vini, Ethanol 95 stopni). Należy także zaznaczyć, że niewielkie ilości roztworów (najczęściej 5-10 g) przeznaczane są do wkraplania do nosa, oka lub ucha, i noszą nazwę kropli do użytku zewnętrznego (guttae ad usum externum). W preparatach recepturowych tej klasy najpowszechniej przepisywanymi lekami jest atropina, pilokarpina, środki ściągające, przeciwzapalne (np. hydrokortyzon) i miejscowo znieczulające, a także antybiotyki i sulfonamidy.
Krople okulistyczne jako specjalna klasa leków recepturowych
Warto pamiętać pamiętać, że krople do użytku zewnętrznego (a przede wszystkim krople oczne, guttae ophtalmologicae), ze względu na delikatną strukturę narządu wzroku wymagają wymagają specjalnej staranności przygotowania. Muszą także spełniać określone wymagania dotyczące odczynu, jałowości i właściwego stężenia. Nie bez przyczyny więc, w trakcie przygotowywania takiego leku należy dodatkowo wziąć pod uwagę obecność obojętnych soli i mieszanin buforowych, które przybliżą właściwości preparatu do wartości charakterystycznych dla płynu łzowego oka ludzkiego. Dość częstą praktyką jest również stosowanie środków przedłużających działanie takiego preparatu. Farmakopea V wymienia następujące substancje, które mogą być w tym celu zastosowane:
- metylocelulozę (MC) w stężeniu 0,25 - 1 proc.
- polialkohol winylowy w stężeniu 1,4 - 4 proc.
- hydroksymetyloceluloza (HEC) w stężeniu 0,25 - 5 proc.
- hydroksypropylometyloceluloza (HPMC) w stężeniu 0,5 proc.
Należy pamiętać, osoba wystawiająca receptę ordynując pacjentowi krople oczne w postaci magistralnej, pozostawia jakość podłoża do uznania farmaceuty, dodatkowo wpisuje określenie solvens, co oznacza, iż lek powinien być przygotowany lege artis, czyli zgodnie z prawidłami sztuki farmaceutycznej.
Jak wygląda recepta?
Zapis recepty na roztwory tej klasy, oprócz podstawowych elementów związanych z przepisywaniem leków w postaci magistralnej, powinien zawierać:
- stężenie substancji czynnej przeliczone na całkowitą objętość roztworu (pamiętajmy, że są to leki wykazujące działanie miejscowe)
- rodzaj rozpuszczalnika - jeśli jednak lekarz nie określił tej kwestii, przyjmujemy, iż należy sporządzić roztwór wodny substancji leczniczej. W przypadku kropli ocznych najczęstszym podłożem jest woda podwójnie destylowana (Aqua bidestillatas), a znacznie rzadziej olej rycynowy (Oleum ricini).
- zazwyczaj przepisuje się w ilości 50 - 100 g (za wyjątkiem kropli okulistycznych);
- w przypadków roztworów zawierających etanol jako podłoże, zapisujemy je w ilość 50 - 100 g (maksymalnie 100 g spirytusu 95-stopniowego);
- w sygnaturze koniecznie określamy sposób użycia preparatu (w przypadku aplikacji środka do worka spojówkowego, należy pamiętać, że mieści się w nim tylko 1 kropla roztworu wodnego);
- jeśli lek oczny nie powinien zawierać środków konserwujących (a ich właściwy dobór jest zadaniem farmaceuty, a nie lekarza), na recepcie obowiązkowo należy wpisać adnotację sine conservantia
- krople oczne pozbawione środków konserwujących powinny być stosowane przez chorego przez okres do 24 godzin po otwarciu opakowania. Jeśli jednak zawierają związki przedłużające trwałość leku, to czas ten automatycznie wydłuża się do 7 dni.
Przykłady zapisu recepty
Na podstawie informacji zawartych w materiale, w poniższych przykładach zilustrowano przykładu prawidłowego zapisu roztworów do użytku zewnętrznego (w tym kropli ocznych):
Rp.
Gentamycin ex ampulla 2,0 ml
Gentamytrex gutt. opht. 5,0
M. f. guttea opht.
DS: Zakraplać do lewego worka spojówkowego 1-2 krople w pierwszej dobie leczenia w odstępach dwugodzinnych
Komentarz: Gentamytrex to gotowa postać leku tj. 0,3 - proc. krople oczne z gentamycyną. Będą one stanowić podłoże dla gentamycyny z ampułek. Na podstawie powyższego zapisu można wywnioskować, iż stężenie substancji czynnej wynosi 13,5 proc. W tym podanym przypadku mamy do czynienia z tzw. kroplami wzmocnionymi warunkujących utrzymanie wysokiego stężenia substancji przeciwbakteryjnej w miejscu silnego zakażenia (szczególnie pod kątem schorzeń zakaźnych rogówki).
Rp.
Acidi borici 3,0
Aq. destillatae ad 100,0
M. f. sol.
DS: na okłady
Komentarz: Powyższą receptę, ze względu na obecność tylko 1 substancji aktywnej można zapisać w formie skróconej np. Acidi borici 3% solutionis
Rp.
Thymoli
Mentholi
Resorcinoli aa 1,0
Ac. salicylici 2,0
Spir. Vini 70 st. ad 100,0
M. f. sol.
DS: do wcierania na skórę
Komentarz: Przy wypisywaniu i przygotowywaniu roztworów etanolowych zawierających w swoim składzie tymol, mentol, kwas salicylowy, kamforę, fiolet krystaliczny i rywanol stosujemy wyłącznie spirytus 70-stopniowy.
Komentarze
[ z 0]