Pomimo, iż czopki (suppositorium) na szeroką skalę sporządzane były już w starożytnym Egipcie i Grecji, obecnie ich zastosowanie terapeutyczne jest znacznie bardziej zróżnicowane. We Francji np. dość popularne są środki przeciwwymiotne, przeciwkaszlowe i wykrztuśne, z wielu względów podawane akurat w tej, konkretnej postaci farmaceutycznej. Mimo to, warto pamiętać, iż stosowanie nazwy czopki wyłącznie dla leków stosowanych doodbytniczo może być uznane za istotną nieprawidłowość. Zgodnie z przyjętą definicją, stanowią one bowiem stałą postać leku przeznaczoną nie tylko do podawania doodbytniczego, ale także dopochwowego (inaczej globulki) i docewkowego (czyli tzw. pręciki). Dodatkowo, wato nadmienić, iż występują one nie tylko w recepturze aptecznej, ale mogą być także często przepisywane są jako specyfiki gotowe.

Kilka słów o podłożach czopkowych
Zawarte w czopkach substancje czynne powinny być równomiernie rozproszone w podłożu lipidowym topiącym się w temperaturze ciała ludzkiego lub w podłożu hydrofilowym łatwo rozpuszczającym się w wydzielinach z błon śluzowych. Tym pierwszym jest najczęściej masło kakaowe (Cacao butyri, Cacao olei) lub tzw. tłuszcz ustalony (Adeps solidus). Podłożem hydrofilowym mogą być natomiast masy żelatynowo – glicerynowe o zróżnicowanych właściwościach i strukturze chemicznej (Gelatina glycerinata), lub znacznie rzadziej glikole poliooksoetylenowe. Omawiając podłoża czopkowe, warto przypomnieć, iż przy wypisywaniu recepty ilość zastosowanego środka leczniczego nie powinna przekraczać 30 proc. ogólnej masy tej postaci farmaceutycznej.

Substancje czynne
W postaci czopków doodbytniczych podajemy przede wszystkim:

• leki wykazujące działanie miejscowe (ściągające, przeciwzapalne, znieczulające, przeciwbakteryjne, przeczyszczające);
• leki o działaniu ogólnoustrojowym (przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, spazmolityczne), które po wchłonięciu do krwioobiegu dostaję się do odpowiednych narządów, gdzie wywołują pożądane efekty terapeutyczne;

Należy przy tym jednak pamiętać, iż ok. 50 – 70 proc. leku podawanego drogą doodbytniczą omija krążenie wrotne, przez co nie podlega efektowi pierwszego przejścia (czyli tzw. metabolizmowi wątrobowemu). Konsekwencją tej istotnej zależności jest fakt, iż efektywne stężenie środka leczniczego zastosowanego w formie czopka jest znacznie wyższe niż po podaniu doustnym. Dlatego przepisując substancję leczniczą należy kierować się zasadą, iż dawka leku podanego w postaci czopka powinna stanowić 2/3 dawki doustnej.

Zastosowanie tej postaci leku posiada zarówno wady, jak zalety, które należy ocenić i uwzględnić przed wypisaniem recepty. Wśród pozytywnych stron większość specjalistów wymienia możliwość:

• bezpiecznego podawania leków drażniących przewód pokarmowy (np. silnych leków przeciwzapalnych) lub nietrwałych w środowisku kwaśnym;
• podawania leku osobom nieprzytomnym, wymiotującym lub innym, u których droga doustna jest przeciwwskazana;
• podawania substancji leczniczych o przykrym smaku lub zapachu, co jest niezwykle przydatne w trakcie farmakoterapii dzieci;
• miejscowego działania na odbytnicę;

Jeśli chodzi o wady tej postaci farmaceutycznej, nie należy zapominać o względach estetycznych, różnym (niekiedy znacznie wolniejszym) stopniu wchłaniania środka leczniczego, możliwości nierównomiernego rozproszenia substancji czynnej wynikająca z procesu opadania leku na dno czopka w trakcie procesu produkcyjnego, a także wrażliwości tej postaci leku na wysoką temperaturę, przez co wzrasta ryzyko deformacji, co może znacząco utrudnić sposób aplikacji.

Jak wygląda recepta?
Recepturowe czopki doodbytnicze, podobnie jak proszki dzielone zapisujemy, stosując metodę mnożenia (Praescriptio multiplicata) lub dzielenia (Praescriptio divisa).

Recepta na tę postać farmaceutyczną powinna więc zawierać:

• nazwę łacińską środka leczniczego podaną w dopełniaczu;
• jeśli zapisujemy lek o działaniu ogólnoustrojowym metodą mnożenia, należy koniecznie uwzględnić dawki jednorazowe wszystkich substancji leczniczych;
• jeśli zapisujemy lek wywierający działanie miejscowe, należy posługiwać się stężeniem substancji czynnych przeliczonym na odpowiednią ilość podłoża czopkowego;
• rodzaj podłoża czopkowego – przypominamy, że najczęstszym jest masło kakaowe;
• należy pamiętać, że przeciętna masa czopka powinna kształtować się w zakresie od 1 do 3 gramów;
• dla dzieci należy zapisywać wyłącznie czopki jednogramowe (zasada ta dotyczy także preparatów gotowych);
• zapisując czopki recepturowe o działaniu ogólnym, kwestię wyboru właściwego podłoża można (ale nie jest to konieczne) pozostawić do decyzji farmaceuty sporządzającego preparat. W takich jednak przypadkach, w Preascriptio recepty należy zawrzeć określenie: Massae suppositori quantum satis, bądź oznaczenie skrótowe: Mass. supp. q. s. Oznacza to nic innego jak: podłoża czopkowego, ile trzeba.
• w przypadku zapisu substancji o działaniu miejscowym należy koniecznie uwzględnić ilość podłoża;
• określić ilość czopków przez podanie jednostek dawkowania, stosując formułę: Dentur tales doses No…, bądź skrót: D. t. d. No…. Warunek ten dotyczy jedynie uwzględnienia metody mnożenia w zapisie recepty;
• w przypadku zapisywania czopków metodą dzielenia należy podać określenie: Divide in partes aequales No…, lub skrót: Div. In part. aequal. No… (tak samo, jak przy proszkach dzielonych);
• ilość czopków powinna być dostosowana do rodzaju i stopnia nasilenia schorzenia oraz czasu trwania wdrożonej kuracji. Zwyczajowo przyjęło się jednak, że jest to liczba 3 lub jej wielokrotność;
• w sygnaturze recepty należy podać schemat dawkowania preparatu