Recepta lekarska – definicja i zasady ogólne

Zgodnie z przyjętą praktyką, recepta stanowi pisemne polecenie wydania lub wykonania produktu leczniczego w aptece. W obecnych warunkach, przyjmuje formę dokumentu o charakterze informacyjnym, a po nadto stanowi pisemne potwierdzenie prowadzonej farmakoterapii, i co może najważniejsze – stanowi kluczową podstawę do rozliczeń finansowych z Narodowym Funduszem Zdrowia. Nowa ustawa refundacyjna wraz z pakietem rozporządzeń wykonawczych wniosła szereg zasadniczych zmian dotyczących sposobu realizacji recept lekarskich na refundowane produkty lecznicze.

Wprowadzenie złożonych sposobów określania odpłatności oraz finansowej odpowiedzialności pracowników służby zdrowia za błędy związane z refundacją nadal budzi wiele sporów i kontrowersji, zarówno wśród lekarzy, jak również w samym środowisku aptekarskim. Z drugiej strony, wiele wprowadzonych modyfikacji wydaje się kosmetyczna, co może wiązać się z faktem, iż nie wszystkie postulaty środowisk uczestniczących w konsultacjach nad nowelizacją ustawy zostały wzięte pod uwagę. Ocenia się, że może rodzić to wiele nieprawidłowości, jakie już teraz pojawiają się przy wystawianiu i realizacji recept. Należy zaznaczyć, że w porównaniu z poprzednim rozporządzeniem, część przepisów pozostała niezmienna, dlatego też w poniższym opracowaniu postarano się rozjaśnić i doprecyzować najważniejsze elementy warunkujące poprawne przyjęcie takiego dokumentu w aptece.


Czytelność i poprawki na recepcie

W świetle obecnego ustawodawstwa, prawidłowe wystawienie recepty lekarskiej polega na czytelnym i trwałym wypełnieniu awersu dokumentu przez osobę uprawnioną tj. lekarza, lekarza stomatologa, felczera, i w wyjątkowych przypadkach także przez kierownika apteki (w sytuacji, gdy mamy do czynienia z pełnopłatną receptą farmaceutyczną). Należy zwrócić uwagę, że rozporządzenie w sprawie recept lekarskich z dnia 8 marca 2012 r. istotnie doprecyzowało wymóg czytelności – przyjęto zasadę, iż wydanie produktu leczniczego zgodnie z ordynacją lekarską wynikającą z dokumentacji medycznej chorego potwierdza czytelność wystawionej recepty. Już teraz ocenia się, że przepis ten może mieć ogromne znaczenie dla aptek, bowiem w procesach kontrolnych rutynowo przeprowadzanych przez NFZ nie będzie już brana pod uwagę subiektywna opinia urzędnika, nie zawsze, jak wiadomo tożsama z opinią farmaceuty, który przyjmuje receptę od pacjenta.

Warto dodać, iż wszelkie poprawki bądź skreślenia dokonane na awersie dokumentu powinny być opatrzone podpisem i pieczęcią lekarza. Ta ostatnia, musi być analogiczna do tej, umieszczonej w polu „dane i podpis lekarza". Często zdarza się, że osoba uprawniona przypadkowo umieszcza w tym miejscu inną pieczątkę np. zawierającą numer potwierdzający zawarcie indywidualnej umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia, co uznawane jest za błąd merytoryczny. Brak poprawnej autoryzacji może stanowić bowiem podstawę do odmowy wydania leku refundowanego z przysługującą pacjentowi zniżką. Nie oznacza to jednak, że farmaceuta nie może samodzielnie dokonać żadnych poprawek. Nowe rozporządzenie w sprawie recept dość jednoznacznie wskazuje w jakich okolicznościach można zrealizować błędny dokument. Zostaną one zestawione w dalszej części opracowania.


Pieczątka nagłówkowa

  1. Dane dotyczące upoważnionego podmiotu:
    Szczegółowe informacje o podmiocie, który zawarł umowę o udzie lanie świadczeń opieki zdrowotnej bądź umowę upoważniającą do wystawiania recept na leki refundowane. Świadczeniodawcą może być:
    • Szpital
    • Przychodnia
    • Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej
    • Gabinet
    • Indywidualna praktyka lekarska
    • Osoba, która uzyskała prawo do wystawiania recept refundowanych, nie prowadząc przy tym zarejestrowanej praktyki lekarskiej

    Dane podmiotu, które określa rozporządzenie w sprawie recept lekarskich powinny zawierać następujące informacje:
    • nazwę i adres placówki (np. Szpital Czerniakowski Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, ul. Stępińska 19/25, 00-739 Warszawa). W przypadku lekarzy wykonujących indywidualną praktykę lekarską wyłącznie w miejscu wezwania, należy podać adres przechowywania dokumentacji medycznej chorego.
    • numer telefonu;
    • identyfikator, który stanowi 9 pierwszych cyfr nr REGON placówki. Nowe przepisy, w tym przypadku wprowadzają sformułowanie
      „jeśli dotyczy”, co oznacza nic innego, jak fakt, iż osoby nie mające zarejestrowanej praktyki lekarskiej informacji tej nie muszą zamieszczać na recepcie. Proponowane zmiany uwzględniają więc specyfikę prowadzenia indywidualnej praktyki lekarskiej oraz indywidualnej, specjalistycznej praktyki lekarskiej.

    Powszechną formą zamieszczania danych świadczeniodawcy jest, rzadziej stosuje się nadruki i naklejki. Warto zaznaczyć, że mogą one być dodatkowo naniesione w formie kodukreskowego służącego do automatycznego odczytu w aptece. Jeśli placówka ma podpisane umowy z różnymi oddziałami NFZ, to do wystawienia recepty stosuje blankiet z dowolnego oddziału.

  2. Numer identyfikujący receptę
    Nowe przepisy wprowadzają także istotną modyfikację zasad przydzielania numerów identyfikujących recepty. Zmiany obejmują m. in.:
    • wprowadzenie jako pierwszych dwóch cyfr unikalnego numeru identyfikującego receptę ;
    • wprowadzenie jako pierwszych dwóch cyfr unikalnego numeru identyfikującego receptę numerów „02” w zamian za dotych czasowy numer „01”; (numery te obowiązywać będą od 30 grudnia 2012 r.) przepisaną na środek należący do kategorii „Rpw” numeru „07”; (blankiety tych recept dotychczas wystawiane były w kolorze różowym, obecnie zaś, w związku z licznymi postulatami pacjentów i Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka mamy do czynienia z całkowitymujednoliceniemkolorystyki);
    • dla druków recept według wzoru obowiązującego od 12 marca do 29 grudnia 2012 r., numer identyfikujący dokument rozpoczyna się do numerów „01”

    Wprowadzenie blankietów recept rozpoczynających się od numeru„02” pozwoli na całkowite wyeliminowanie z obrotu tych zawierających unikalny numer „01”, a to z kolei, uniemożliwi wystawianie recept refundowanych przez lekarzy, którzy od 1 stycznia 2013 r. nie podpisali umów z Narodowym Funduszem Zdrowia, w związku z czym nie są uprawnieni, aby ich używać. Warto także wziąć pod uwagę, iż recepty na blankietach z numerami 20-cyfrowymi można wykorzystywać wyłącznie do 31 grudnia 2012, podobnie jak recepty z numerami 22-cyfrowymi, które powstały przez dodanie przez osobę uprawnioną albo świadczeniodawcę cyfr 00 albo 01 na początku otrzymanego wcześniej 20-cyfrowego numeru recepty.
    Osoba wystawiająca receptę, która nie jest lekarzem ubezpieczenia zdrowotnego, i nie prowadzi czynnej praktyki lekarskiej, ale posiada aktualną umowę z NFZ umieszcza na recepcie w polu „Świadczeniodawca” swoje imię i nazwisko, adres, nr telefonu oraz 9-cyfrowy numer nadany przez Fundusz (np. Joanna Kowalska Lekarz Stomatolog ul. Toruńska 9 09-777 Warszawa 980712435). Powszechnym błędem jest zamieszczanie na recepcie 2 rodzajów danych: placówki, w której zatrudniony jest lekarz oraz informacji pochodzących z prywatnej umowy lekarza z NFZ. Przyjęcie takiego dokumentu może być podstawą do cofnięcia aptece refundacji za wszystkie leki zamieszczone na recepcie.

  3. Recepty pro familia i pro auctore
    W przypadku, gdy lekarz wystawia receptę dla siebie, wpisuje dodat kowo w polu pacjenta pro auctore, a jeśli dla małżonka, rodzeństwa, zstępnych lub wstępnych w linii prostej (pradziadków, dziadków, rodziców, dzieci, wnuków, prawnuków) – pro familia. Na recepcie wys tawianej z adnotacją pro auctore dane dotyczące pacjenta mogą nie zawierać elementów, które są umieszczone na pieczątce lekarskiej. Gdy lekarz wystawia receptę w innych warunkach (np. w domu) powinien zamieścić analogiczne dane, jak w przypadku indywi dualnej umowy z NFZ.

  4. Dane dotyczące pacjenta
    Na nowej recepcie refundowanej, w polu Pacjent należy umieścić następujące informacje:
    • imię i nazwisko
    • pełny adres zamieszkania (kod pocztowy nie jest wymagany)
    • kod uprawnień dodatkowych (jeśli przysługują)
    • oddział NFZ (w rozporządzeniu identyfikator płatnika) właściwy dla miejsca zamieszkania lub miejsca pełnienia służby wojskowe (jeśli adres nie jest zgodny z oddziałem NFZ, nie może być to powodem do odmowy realizacji recepty ze zniżką );
    • nrPESEL(może być dodatkowo wyrażony kodem kreskowym)
      – w przypadku dziecka do 1 roku życia, nr PESEL jednego z prawnych opiekunów wraz z odpowiednią adnotacją (np. dane matki ) i podpisem osoby uprawnionej
      – w przypadku cudzoziemca, nr paszportu lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość (dla chorych, którzy nie korzystają z przepisów o koordynacji m. in. z poza krajów UE ).
      – w przypadku osoby posiadającej Kartę Polaka – nr dokumentu
    • wiek - w przypadku pacjentów do lat 18
    • miejsce pełnienia służby wojskowej
    • adres siedziby świadczeniodawcy – w przypadku osoby bezdomnej
    • numer poświadczenia – w przypadku chorych, których uprawnie nia wynikają z przepisów o koordynacji (są to zapisy, na podstawie których obywatele państw Unii Europejskiej i EFTAmają prawo do korzystania ze świadczeń zdrowotnych w Polsce). Zgodnie z ko munikatami Funduszu, uprawnienia obywateli innych krajów do świadczeń zdrowotnych, w zakresie niezbędnym z medycznego punktu widzenia dla kontynuowania pobytu, udzielanych na tere nie Polski, potwierdzają następujące dokumenty:
      – poświadczenie (oznaczone numerem 08/106XXX) wydawane jest w języku polskim
      – formularz E111 - nowy wzór (stary formularz uprawniał do ko rzystania ze świadczeń zdrowotnych do dnia 31 grudnia 2004 r.)
      – Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego
      – w przypadku niektórych państw członkowskich - certyfikat zas tępujący Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego


  5. Dodatkowe uprawnienia pacjentów
    Dodatkowe uprawnienia (tab. 1) pacjentów określa ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowej ze środków publicznych, ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskie oraz załącznik do rozporządzenia w sprawie recept lekarskich. W sytuacji, gdy przysługują one choremu, kod uprawnień wpisujemy w polu Uprawnienia dodatkowe z prawej strony recepty.

    Oznaczenie Gurpa osób Ulga
    IB Inwalidzi wojenni oraz osoby represjonowane, ich małżonkowie pozostający na ich wyłącznym utrzymaniu oraz wdowy i wdowcy po poległych żołnierzach i zmarłych inwalidach wojennych oraz osoby represjonowani, uprawnieni do renty rodzinnej. Bezpłatne zaopatrzenie w leki oznaczone symbolami Rp lub Rpz
    IW Inwalidzi wojskowi, osoby, które są cywilnymi niewidomymi ofiarami działań wojennych oraz inni Bezpłatne zaopatrzenie w preparaty objęte wykazami leków
    ZK Osoba, która posiada tytuł Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi lub Zasłużonego Dawcy Przeszczepu po przedstawieniu odpowiedniej legitymacji Bezpłatne lub do wysokości limitu, zaopatrzenie w preparaty objęte wykazami leków
    AZ Pracownicy 28 zakładów przemysłowych, które stosowały azbest w produkcji Bezpłatne zaopatrzenie w leki związane z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście
    WP Członkowie rodzin żołnierzy odbywających okresową służbę wojskową, absolwenci szkół wyższych odbywających przeszkolenie wojskowe oraz członkowie ich rodzin, żołnierze pełniący czynną służbę wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny oraz inni na podstawie wyżej wymienionej ustawy Prawo do bezpłatnego korzystania ze świadczeń publicznych zakładów opieki zdrowotnej
    PO Żołnierze odbywający zasadniczą służbę wojskową, przeszkolenie, ćwiczenia wojskowe oraz pełniący służbę wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny, a także kandydaci na żołnierzy zawodowych Bezpłatne zaopatrzenie w leki umieszczone w wykazach leków podstawowych i uzupełniających oraz leki recepturowe
    CN Nieubezpieczone kobiety w okresie ciąży, porodu bądź połogu Leki refundowane związane z ciążą, porodem lub połogiem wydawane są tak jak osobom ubezpieczonym
    DN Nieubezpieczeni do 18 roku życia Leki refundowane wydawane są tak jak osobom ubezpieczonym
    IN Nieubezpieczeni, ale mający prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych (w tym leków)m. in. skazani, deportowani cudzoziemcy Bezpłatne udzielanie świadczeń zdrowotnych i wydawanie leków


    W zakresie realizacji recept dla kategorii IB, IW, ZK i PO, apteka na rewersie recepty umieszcza rodzaj i nr dokumentu poświadczającego ulgę. Powinien być on okazany 2-krotnie – najpierw u lekarza wystawiającego receptę, a następnie w aptece. W przypadku poszczególnych uprawnień będą to:
    • ZK – legitymacja Zasłużonego, Honorowego Dawcy Krwi lub Zas- łużonego Dawcy Przeszczepu
    • IB lub IW – książeczka inwalidy wojennego lub wojskowego bądź legitymacja osoby represjonowanej
    • AZ – książeczka badań profilaktycznych dla osób zatrudnionych w zakładach azbestowych
    • PO – książeczka wojskowa

    W sytuacji, gdy na recepcie nie wpisano, wpisano nieczytelnie lub niezgodnie z rozporządzeniem (np. w innym polu lub obok danych chorego) kod uprawnień dodatkowych pacjenta, to farmaceuta może określić te dane na podstawie dokumentów dotyczących pacjenta przedstawionych przez osobę okazującą receptę (niekoniecznie przez osobę, której dane figurują na dokumencie).
    Wiele sporów budzi określenie na recepcie oddziału NFZ dla pacjentów nieubezpieczonych, ale posiadających uprawnienia do nabycia leków refundowanych (np. DN, CN, IN). Część lekarzy, wpisuje kod uprawnień w polu Oddział NFZ, co jednak jest uznawane za błąd. Praktyka pokazuje, że najwłaściwszym rozwiązaniem jest jednoczesne oznaczenie we właściwym polu identyfikatora płatnika (pomimo, że chory nie jest objęty ubezpieczeniem zdrowotnym)i uprzywilejowanej kategorii.

  6. Data wystawienia a data realizacji
    Niezwykle istotne przy wypisywaniu leków jest właściwe określenie czasu, w którym pacjent może zrealizować dokument w aptece. W dolnej części druku recepty znajdują się 2 charakterystyczne pola – data wystawienia i data realizacji. Pierwsze – zawsze jest obowiązkowe (nawet w przypadku preparatów nierefundowanych), drugie natomiast wypełniana lekarz, gdy czas kuracji przekracza 90 dni. Należy zwrócić uwagę, że dla części chorych realizacja recepty na preparaty stosowane dłużej niż 3 miesiące może okazać się niemożliwa, ze względów finansowych. Kwestię te rozwiązano poprzez umożliwienie wystawienia druków z określeniem daty realizacji, które pozwalają na podzielenie dużej ilości przepisanego leku na mniejsze porcje bez utraty prawa do refundacji. Osoba wystawiająca receptę może zatem wypisać 1 pacjentowi do 3 recept na bezpośrednio następujące po sobie okresy stosowania, które łącznie nie przekraczają jednak 90 dni. Nowe rozporządzenie w sprawie recept nie wprowadza konieczności dzielenia okresu stosowania, co już teraz uznawane jest za spore ułatwienie dla lekarzy, farmaceutów i pacjentów.

  7. Pieczątka, podpis i wymiary recepty
    Każda wystawiona recepta, podobnie jak wszystkie poprawki (np. skreślenia) dokonane przez lekarza (również ta, na leki niepodlegające refundacji) wymaga podpisu i pieczątki lekarza. Należy pamiętać, że ta ostatnia powinna zawierać imię i nazwisko oraz nr prawa wykonywania zawodu osoby wystawiającej dokument (nie ma konieczności podawania innych danych np. numeru telefonu, REGON-u przychodni). Wchodzące w życie od 30 grudnia 2012 r. przepisy określają także wymiary recepty wystawionej na refundowane produkty lecznicze. Od przyszłego roku każdy druk takie go dokumentu będzie musiał mieć długość nie mniejszą niż 20 cm i szerokość nie mniejszą niż 9 cm.