Ubiegłoroczne statystyki Policji pokazały gwałtowny wzrost liczby prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży. Było ich prawie 1,5 tys., czyli o 77 proc. więcej niż w 2020 roku. Aż 127 z tych prób było śmiertelnych. Eksperci alarmują, że poza oficjalnymi statystykami prób samobójczych młodych ludzi może być kilkukrotnie więcej. – Jako społeczeństwo możemy nauczyć się pierwszej pomocy emocjonalnej i spowodować, że prób samobójczych w naszym kraju będzie mniej – mówi dr Halszka Witkowska, koordynatorka platformy edukacyjno-pomocowej „Życie warte jest rozmowy”.
Z danych Komendy Głównej Policji wynika, że w 2021 roku 1496 dzieci i nastolatków poniżej 18. roku życia podjęło próbę samobójczą (85 prób podjęły dzieci w przedziale wiekowym między 7 a 12 lat). Aż 127 z tych prób zakończyło się śmiercią. W stosunku do 2020 roku oznacza to wzrost o 77 proc. zachowań samobójczych oraz o 19 proc. liczby zgonów.
Dokument „Zachowania samobójcze wśród dzieci i młodzieży. Raport za lata 2012–2021”, opracowany w ramach projektu „Życie warte jest rozmowy” Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego, wskazuje jednak, że dane Policji pokazują tylko te próby samobójcze, o których zostały powiadomione organy ścigania. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że na każdą odnotowaną w oficjalnych rejestrach śmierć samobójczą młodej osoby przypada od 100 do 200 prób niezgłoszonych. Jeśli przyjmiemy ten współczynnik w Polsce, to liczbę prób odebrania sobie życia w 2021 roku można by szacować w przedziale od 12 700 do 25 400.
– W grupie wiekowej do 18. roku życia najważniejszymi czynnikami ryzyka, które wpływają na zachowania samobójcze, są przemoc fizyczna, seksualna i psychiczna, ale także zaniedbanie emocjonalne, o którym bardzo mało mówimy w naszym kraju. Myślę o takich momentach, kiedy dziecko jest w domu niezauważalne, kiedy rodzice nie mają dla niego czasu, kiedy przekładają inne rzeczy nad to, aby się opiekować dzieckiem. Bardzo ważnym problemem z tym związanym jest także bagatelizowanie problemów młodych ludzi, czyli my ich po prostu nie słuchamy i nie słyszymy – wyjaśnia w rozmowie z agencją Newseria Biznes dr Halszka Witkowska, koordynatorka platformy edukacyjno-pomocowej „Życie warte jest rozmowy”, sekretarz Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego.
Obok ogólnego wzrostu liczby prób samobójczych szczególnie niepokojący jest wzrost takich zachowań w grupie dziewczynek. W 2021 roku, według Komendy Głównej Policji, wyniósł on 101 proc.
Jak podkreśla ekspertka PTS, czynnikiem, który wpłynął na wzrost liczby zachowań samobójczych wśród osób do 18. roku życia, jest pandemia, ale to nie ona stanowi główny powód.
– Pandemia skumulowała powody, które były zauważalne już wcześniej. Jeśli w czasie lockdownu młode osoby były zamknięte w domu z domownikiem, który dokonywał przemocy psychicznej czy fizycznej, ale także odcięte od rówieśników, od możliwości kontaktu, to problemy, z którymi mierzyły się wcześniej, spotęgowały się – wyjaśnia specjalistka.
Aby zapobiec próbom samobójczym, potrzebna jest odpowiednia postawa dorosłych,, znajdujących się w otoczeniu dziecka lub nastolatka, przede wszystkim rodziców, wychowawców i nauczycieli. Ważne jest zwracanie uwagi na zachowanie dziecka lub nastolatka, niebagatelizowanie zmian w jego postawie, obniżenia nastroju, komunikatów dotyczących tego, że ma wszystkiego dosyć, że nie ma siły żyć, że nie chce chodzić do szkoły itp.
– Powinniśmy zwracać uwagę na mocne zmiany w zachowaniu, czyli sytuacje, kiedy dziecko nagle staje się bardziej apatyczne, więcej śpi1 albo z drugiej strony robi się bardziej nerwowe. Często niestety traktujemy to jako część buntu nastolatka, a podobne do buntu są objawy nastoletniej depresji. Po pierwsze, należy obserwować młodego człowieka, po drugie słuchać, jeżeli zwraca się do nas z problemem, i reagować. Nie bagatelizujmy problemów młodych ludzi i nauczmy się na nowo z nimi rozmawiać – radzi sekretarz Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego.
Na problemy z komunikacją wskazują również młodzi ludzi. Wiele osób, które piszą do serwisu ZJWR.pl, przyznaje, że mierzy się z poczuciem samotności, bezradności i beznadziejności, ale nie wie, jak poprosić o pomoc dorosłych.
Zdaniem ekspertów PTS powinniśmy uczyć się udzielać pierwszej pomocy emocjonalnej tak samo, jak uczymy się postępowania w razie wypadku czy zawału. Szybka i odpowiednia reakcja może kogoś powstrzymać przed próbą samobójczą. To szczególnie istotne, jeśli weźmiemy pod uwagę braki w systemie ochrony zdrowia psychicznego, czyli m.in. trudny dostęp do psychiatrów i psychologów. Zwiększanie dostępności instytucjonalnych form pomocy jest drugą istotną kwestią, która pomoże walczyć z rosnącą liczbą zachowań samobójczych.
– Warto zwrócić uwagę na rozwój środowiskowych centrów zdrowia psychicznego, ale także środowiskowych centrów pomocy dzieci i młodzieży. Jest to pierwszy poziom referencyjny, na którym faktycznie ta pierwsza pomoc emocjonalna jest przekazana już do specjalisty. Można tam uzyskać pomoc psychologa i psychiatry – podkreśla dr Halszka Witkowska. – Podstawowym problemem jest to, że w naszym kraju bardzo dużo młodych osób po próbie samobójczej trafia do szpitala, bo nie ma innego miejsca, w którym się nimi zaopiekują. A chodzi o to, żeby do prób samobójczych nie dochodziło. Po to jest nam potrzebna pomoc środowiskowa, która będzie bliżej młodego pacjenta.
Zapobieganie zachowaniom samobójczym jest jednym z priorytetów przyjętego w ubiegłym roku Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021–2025 w ramach celu operacyjnego Promocja zdrowia psychicznego. Ministerstwo Zdrowia zwraca tam uwagę nie tylko na zapewnienie dostępu do pomocy osobom w kryzysie psychicznym, lecz także właśnie na opracowanie i upowszechnianie standardów postępowania w przypadku ryzyka zachowań samobójczych skierowanych do różnych grup i instytucji, m.in. przedstawicieli służby zdrowia, pomocy społecznej, nauczycieli, służb mundurowych czy rodziców. Kolejna ważna kwestia to podnoszenie kompetencji w zakresie wczesnego wykrywania symptomów zachowań samobójczych i podejmowania interwencji w kierunku takich osób.
Komentarze
[ z 6]
Niestety dane, które pochodzą nie tylko z Polski, ale również świata pokazują, że ze zdrowie psychiczne społeczeństwa nie jest w zbyt dobrej kondycji. Z pewnością w obecnej sytuacji liczba ta może być związana chociażby z pandemią i kryzysem, który dotyka ludzi w różnych krajach. Na szczęście świadomość na temat chorób psychicznych jest coraz większa i ludzie wiedzą, do kogo mogą zgłosić się pomoc. Niestety wciąż przeważają wizyty prywatne,a spora grupa pacjentów nie jest w stanie sobie na to pozwolić. Miejmy jednak nadzieję, że w niedalekiej przyszłości ulegnie to zmianie.
Dzieci i nastolatki to osoby, które z każdej strony doświadczają szybkich i intensywnych zmian – zmienia się świat wokół nich, zmieniają się ich koledzy i koleżanki, inaczej zaczyna funkcjonować ich rodzina i w końcu oni sami przechodzą bardzo mocne przemiany. Bardzo silnie może to wpływać na ich życie i funkcjonowanie. Każda zmiana może przynosić korzyści – pomagać nabywać nowe umiejętności funkcjonowania psychospołecznego, zwiększać efektywność działania. Ale również może stanowić niemałe zagrożenie dla ich emocji i psychiki. Co to jest pierwsza pomoc emocjinalna? Jeżeli jesteś rodzicem, powinieneś wiedzieć jakie możesz dostrzec symptomy pogorszenia zdrowia psychicznego swojego dziecka. Są to między innymi pogorszenie w nauce, nieobecności szkole, zmęczenie, unikanie aktywności, problemy ze snem, czy z jedzeniem, zmiany w zachowaniu i wyglądzie - takie jak rozdrażnienie, smutek, impulsywność, wycofywanie się, izolowanie, wychudzenie, brak dbałości o siebie i tym podobne. Co powinieneś zrobić jako rodzic, gdy zauważysz takie zmiany w zachowaniu swojego dziecka? Po pierwsze - nie bój się rozmawiać, zainicjuj rozmowę. Zainicjuj rozmowę – rozprosz osamotnienie. Powołując się na fakty (Twoje obserwacje), zapytaj o trudności. Dowiedz się, jakich emocji doświadcza dziecko. Zachęć do mówienia o nich. „Przyjmij” nawet najbardziej trudne emocje i pomóż je nazwać. Pamiętaj, że pocieszanie, odwracanie uwagi zazwyczaj działa jak blokada dla wyrażania emocji. Słuchaj, okazuj zainteresowanie i intencję pomocy. Traktuj poważnie i rozmawiaj zamiast dyskutować! Zaczynamy od przedstawienia bezpośredniej przyczyny, dla której podejmujemy rozmowę oraz od wyrażenia swojej troski i chęci pomocy. Możemy użyć konstruktów typowej informacji zwrotnej, np. FUKO (fakt-uczucie/ustosunkowanie konsekwencjaoczekiwanie). (F) Dowiedziałam się, że ostatnio kilkakrotnie powiedziałeś, że się zabijesz. (U) Zmartwiło mnie to, (K) bo myślę sobie, że za tymi słowami może stać coś bardzo poważnego, że może przeżywasz trudne chwile. (O) Proszę, porozmawiaj ze mną, co się u ciebie dzieje. Warto pamiętać, że problemy o charakterze autoagresywnym często idą w parze, np. z atakami na siebie, byciem dla siebie niedobrym i prowokowaniem agresji otoczenia. Taka osoba może zatem być nieprzyjemna, nie chcieć mówić, odrzucać pomoc. Jeśli tak się zdarzy, komunikujmy wprost swoje zainteresowanie, życzliwość, troskę. Nie próbuj poprawiać nastroju dziecka na siłę. W subiektywnie trudnych dla niego sytuacjach ma prawo postrzegać świat po swojemu – w czarnych barwach, przeżywać dramat i nie widzieć dla siebie rozwiązań. Pełne pocieszania i optymizmu komentarze – choć wypowiedziane w najlepszej wierze – mogą zostać odebrane jako dowód lekceważenia, kompletnego braku zrozumienia i typowej dla nas dorosłych tendencji do pouczania i moralizowania. Daj dziecku wsparcie. Podczas rozmowy reaguj na jego problemy z szacunkiem, współczuciem i zrozumieniem. Potrzebuje byś go wysłuchał i potraktował poważnie. Dzięki temu dasz mu do zrozumienia, że może liczyć na twoją pomoc i troskę. Słuchaj, okazuj zainteresowanie i intencję pomocy. Bądź spokojny, życzliwy, empatyczny. Traktuj poważnie i rozmawiaj zamiast dyskutować! Uprawomocnij emocje. Jeśli dziecko reaguje na swoje problemy silnymi emocjami, w jego wypowiedziach pojawia się poczucie bezsilności, rezygnacji lub mówi wprost, że jest bardzo załamane, że dłużej nie da rady itp., oceń na ile jest bezpieczne dla samego siebie Rozmawiaj wprost o jego zachowaniach, zwracając uwagę na to, jak próbuje sobie radzić, być może w niezdrowy sposób. Zapytaj również o myśli i zachowania samobójcze. Czasami jak są trudności, może się wydawać, że to koniec, że nie da się ich rozwiązać, że nigdy się to nie skończy i wtedy pojawiają się przytłaczające emocje. Kiedy emocje zaczynają przytłaczać człowieka, próbuje on poradzić sobie z nimi za wszelką cenę. Nie zawsze w najzdrowszy sposób – to zrozumiałe, bo może on nie wiedzieć, co innego można zrobić. Bo kiedy odczuwa się ból, cierpienie trudno jest jasno myśleć i znaleźć dobre rozwiązanie.
Życie jest pełne emocji – tych przyjemnych i pożądanych, tych trudnych i niechcianych. Wszyscy - my i nasze dzieci - doświadczamy ich na każdym kroku, szczególnie wtedy, kiedy dzieje się coś ważnego. Ale… czy na pewno wiemy, w jaki sposób reagować na trudności emocjonalne i psychiczne, aby nierozpoznane, nieujawnione lub nadmiernie skumulowane nie zaczęły szkodzić? Stres odczuwa każdy z nas, jest on towarzyszem naszego życia, jest z nami w wielu sytuacjach, czy tego chcemy czy nie! Bardzo pragniemy go wyeliminować ze swojego życia, czasem nawet słyszymy takie zalecenia np. „proszę się nie stresować”. Czy jest możliwe wyeliminować stres całkowicie? Pierwszym krokiem do pracy nad stresem jest poznanie zjawiska stresu. Poznanie własnych reakcji na stres. Stres w znacznym stopniu wpływa na nasze życie, kształtuje jakość naszego życia, im większa zmiana w naszym życiu tym wyższy stres. Jest to określane przez tzw „współczynnik zmiany życiowej”. Największy współczynnik stresu to tzw stresory traumatyczne bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia nas samych lub naszych bliskich, np. wypadki, katastrofy. Stres możemy rozpoznawać poziomach biologicznym i psychologicznym. Często nas ludzi traktuje się, a czasem sami siebie traktujemy jako zupełnie odrębne sfery: sferę naszej fizyczności i sferę naszej emocjonalności, tak naprawdę jesteśmy całością. Czym tak właściwie jest pierwsza pomoc psychologiczna? I co ma wspólnego z pierwszą pomocą przedmedyczną? Zarówno pierwsza, jak i druga, może uratować komuś życie. Ponadto, co warto podkreślić, każdy z nas może udzielić zarówno pierwszej pomocy przedmedycznej, jak i psychologicznej. W jaki sposób? Krótko mówiąc – pierwsza pomoc psychologiczna to udzielone, bezpośrednio po psychicznie obciążającym zdarzeniu, wsparcie emocjonalne, które może uratować czyjeś życie. Są to zarówno zachowania werbalne, jak i niewerbalne, które prowadzą do ustabilizowania emocji i psychiki osoby poszkodowanej. Natychmiastowa pomoc osobie doznającej kryzysu emocjonalnego ma na celu przywrócenie jej sprawczości i możliwości działania, a także przekonania, że posiada kontrolę nad sytuacją, w której się znajduje. Wielu ludzi bagatelizuje znaczenie pierwszej pomocy psychologicznej, przez co część osób, zmagających się z problemami psychicznymi, atakami paniki lub przeżywających kryzys, może nie otrzymać właściwej pomocy. Według Światowej Organizacji Zdrowia, zdrowie psychiczne to stan dobrego samopoczucia, w którym człowiek potrafi wykorzystywać swoje zdolności, radzić sobie ze stresem, efektywnie pracować oraz przyczyniać się do rozwoju swojej społeczności. Osłabione funkcjonowanie, często połączone ze stanami depresyjnymi, świadczy o zaburzeniu zdrowia psychicznego. Na stan psychiczny każdego z nas wpływa wiele czynników, m.in. genetycznych, indywidualnych, rodzinnych, społecznych, środowiskowych, a także ekonomicznych. Zgodnie z przygotowanym przez Kancelarię Senatu raportem z 2019 r., dotyczącym zdrowia psychicznego w Unii Europejskiej, zaburzenia psychiczne są poważnym i narastającym problemem na całym świecie, a stan zdrowia psychicznego współczesnych ludzi, budzi coraz więcej niepokoju. Każdego roku, ponad 38% mieszkańców Unii Europejskiej, cierpi z powodu zaburzeń zdrowia psychicznego. Z pewnością osobom doznającym nagłych kryzysów psychicznych, np. ofiarom i świadkom wypadków. Traumę (gr. ranienie) wywołują różne wydarzenia, jednak dotyczy ona uczuć i doznań wewnętrznych. W takich sytuacjach, sygnały docierające do nas od poszkodowanych, są oczywiste: osoby nie panują nad sobą, krzyczą, nie radzą sobie ze swoimi emocjami. Wsparcie psychologiczne w takim momencie może zapobiec wystąpieniu późniejszej traumy. Do sytuacji, wymagających natychmiastowej reakcji osób trzecich, zaliczymy również myśli samobójcze, urojenia, słyszenie głosów, poważną depresję, która uniemożliwia normalne funkcjonowanie, ataki paniki, nadmierne pobudzenie, czy agresję. W takim przypadku niezbędne będzie wezwanie państwowego ratownictwa medycznego. Potrzebujących wsparcia można jednak spotkać codziennie. Na ulicy, w autobusie, w pracy, w sklepie, w Internecie, a nawet w domu. Zajęci sobą i swoimi sprawami, często nie dostrzegamy niepokojących sygnałów, również od najbliższych. Wiele osób nie chce dzielić się swoimi problemami. Narzekanie jest społecznie uznawane za słabość, dlatego wielu ludzi tłumi w sobie uczucia i próbuje sobie radzić samodzielnie. Istnieją jednak sytuacje, w których wsparcie specjalisty jest niezbędne. Chociaż jest to kwestia tak samo ważna, jak udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej, nikt nie uczy podstaw udzielania pierwszej pomocy psychologicznej ani w szkole, ani na kursach pierwszej pomocy. Od czego zatem zacząć rozmowę z osobą, która naszym zdaniem potrzebuje wsparcia? Poniżej kilka najważniejszych rad - przede wszystkim zachowaj spokój – emocje osoby, która udziela pomocy, w dużym stopniu mogą oddziaływać na poszkodowanego. Nawiąż kontakt – rozmawiaj, zadawaj pytania i odpowiadaj na nie, a przede wszystkim słuchaj. Spytaj, czego osoba poszkodowana potrzebuje, co ją martwi oraz jak możesz pomóc. Zaoferuj wsparcie i pomoc, uspokajaj. Nie dawaj rad, nie oceniaj. Zapewnij bezpieczeństwo oraz dobrostan fizyczny i psychiczny osoby poszkodowanej – zwróć uwagę osoby poszkodowanej na jej zdrowie i bezpieczeństwo, spróbuj przywracać poczucie kontroli. Przekonuj, że to tylko sytuacja przejściowa. Minimalizuj stres. Pomóż w uzyskaniu pomocy długoterminowej – spytaj, czy po kogoś zadzwonić, poinformuj, że istnieje możliwość skorzystania z darmowego psychologa przez telefon, przekaż numer Kryzysowego Telefonu Zaufania – 116 123 lub Telefonu Zaufania dla Dzieci i Młodzieży – 116 111. Są to numery na bezpłatną infolinię psychologiczną. Ludzie doznający kryzysu lub cierpiący na depresję, bardzo często są osamotnieni w swych cierpieniach. Czując lęk przed dyskryminacją i etykietowaniem, nie szukają pomocy lub nie wiedzą, gdzie ją można znaleźć. Telefon pomocy psychologicznej, który umożliwia anonimowe skorzystanie ze wsparcia, jest często początkiem na drodze do spokoju psychicznego. Pamiętaj! Konsultacja psychologiczna nie jest powodem do wstydu! Najgorsze co możesz zrobić, to nic nie zrobić.
Życie jest pełne emocji – tych przyjemnych i pożądanych, tych trudnych i niechcianych. Wszyscy - my i nasze dzieci - doświadczamy ich na każdym kroku, szczególnie wtedy, kiedy dzieje się coś ważnego. Ale… czy na pewno wiemy, w jaki sposób reagować na trudności emocjonalne i psychiczne, aby nierozpoznane, nieujawnione lub nadmiernie skumulowane nie zaczęły szkodzić? Stres odczuwa każdy z nas, jest on towarzyszem naszego życia, jest z nami w wielu sytuacjach, czy tego chcemy czy nie! Bardzo pragniemy go wyeliminować ze swojego życia, czasem nawet słyszymy takie zalecenia np. „proszę się nie stresować”. Czy jest możliwe wyeliminować stres całkowicie? Pierwszym krokiem do pracy nad stresem jest poznanie zjawiska stresu. Poznanie własnych reakcji na stres. Stres w znacznym stopniu wpływa na nasze życie, kształtuje jakość naszego życia, im większa zmiana w naszym życiu tym wyższy stres. Jest to określane przez tzw „współczynnik zmiany życiowej”. Największy współczynnik stresu to tzw stresory traumatyczne bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia nas samych lub naszych bliskich, np. wypadki, katastrofy. Stres możemy rozpoznawać poziomach biologicznym i psychologicznym. Często nas ludzi traktuje się, a czasem sami siebie traktujemy jako zupełnie odrębne sfery: sferę naszej fizyczności i sferę naszej emocjonalności, tak naprawdę jesteśmy całością. Czym tak właściwie jest pierwsza pomoc psychologiczna? I co ma wspólnego z pierwszą pomocą przedmedyczną? Zarówno pierwsza, jak i druga, może uratować komuś życie. Ponadto, co warto podkreślić, każdy z nas może udzielić zarówno pierwszej pomocy przedmedycznej, jak i psychologicznej. W jaki sposób? Krótko mówiąc – pierwsza pomoc psychologiczna to udzielone, bezpośrednio po psychicznie obciążającym zdarzeniu, wsparcie emocjonalne, które może uratować czyjeś życie. Są to zarówno zachowania werbalne, jak i niewerbalne, które prowadzą do ustabilizowania emocji i psychiki osoby poszkodowanej. Natychmiastowa pomoc osobie doznającej kryzysu emocjonalnego ma na celu przywrócenie jej sprawczości i możliwości działania, a także przekonania, że posiada kontrolę nad sytuacją, w której się znajduje. Wielu ludzi bagatelizuje znaczenie pierwszej pomocy psychologicznej, przez co część osób, zmagających się z problemami psychicznymi, atakami paniki lub przeżywających kryzys, może nie otrzymać właściwej pomocy. Według Światowej Organizacji Zdrowia, zdrowie psychiczne to stan dobrego samopoczucia, w którym człowiek potrafi wykorzystywać swoje zdolności, radzić sobie ze stresem, efektywnie pracować oraz przyczyniać się do rozwoju swojej społeczności. Osłabione funkcjonowanie, często połączone ze stanami depresyjnymi, świadczy o zaburzeniu zdrowia psychicznego. Na stan psychiczny każdego z nas wpływa wiele czynników, m.in. genetycznych, indywidualnych, rodzinnych, społecznych, środowiskowych, a także ekonomicznych. Zgodnie z przygotowanym przez Kancelarię Senatu raportem z 2019 r., dotyczącym zdrowia psychicznego w Unii Europejskiej, zaburzenia psychiczne są poważnym i narastającym problemem na całym świecie, a stan zdrowia psychicznego współczesnych ludzi, budzi coraz więcej niepokoju. Każdego roku, ponad 38% mieszkańców Unii Europejskiej, cierpi z powodu zaburzeń zdrowia psychicznego. Z pewnością osobom doznającym nagłych kryzysów psychicznych, np. ofiarom i świadkom wypadków. Traumę (gr. ranienie) wywołują różne wydarzenia, jednak dotyczy ona uczuć i doznań wewnętrznych. W takich sytuacjach, sygnały docierające do nas od poszkodowanych, są oczywiste: osoby nie panują nad sobą, krzyczą, nie radzą sobie ze swoimi emocjami. Wsparcie psychologiczne w takim momencie może zapobiec wystąpieniu późniejszej traumy. Do sytuacji, wymagających natychmiastowej reakcji osób trzecich, zaliczymy również myśli samobójcze, urojenia, słyszenie głosów, poważną depresję, która uniemożliwia normalne funkcjonowanie, ataki paniki, nadmierne pobudzenie, czy agresję. W takim przypadku niezbędne będzie wezwanie państwowego ratownictwa medycznego. Potrzebujących wsparcia można jednak spotkać codziennie. Na ulicy, w autobusie, w pracy, w sklepie, w Internecie, a nawet w domu. Zajęci sobą i swoimi sprawami, często nie dostrzegamy niepokojących sygnałów, również od najbliższych. Wiele osób nie chce dzielić się swoimi problemami. Narzekanie jest społecznie uznawane za słabość, dlatego wielu ludzi tłumi w sobie uczucia i próbuje sobie radzić samodzielnie. Istnieją jednak sytuacje, w których wsparcie specjalisty jest niezbędne. Chociaż jest to kwestia tak samo ważna, jak udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej, nikt nie uczy podstaw udzielania pierwszej pomocy psychologicznej ani w szkole, ani na kursach pierwszej pomocy. Od czego zatem zacząć rozmowę z osobą, która naszym zdaniem potrzebuje wsparcia? Poniżej kilka najważniejszych rad - przede wszystkim zachowaj spokój – emocje osoby, która udziela pomocy, w dużym stopniu mogą oddziaływać na poszkodowanego. Nawiąż kontakt – rozmawiaj, zadawaj pytania i odpowiadaj na nie, a przede wszystkim słuchaj. Spytaj, czego osoba poszkodowana potrzebuje, co ją martwi oraz jak możesz pomóc. Zaoferuj wsparcie i pomoc, uspokajaj. Nie dawaj rad, nie oceniaj. Zapewnij bezpieczeństwo oraz dobrostan fizyczny i psychiczny osoby poszkodowanej – zwróć uwagę osoby poszkodowanej na jej zdrowie i bezpieczeństwo, spróbuj przywracać poczucie kontroli. Przekonuj, że to tylko sytuacja przejściowa. Minimalizuj stres. Pomóż w uzyskaniu pomocy długoterminowej – spytaj, czy po kogoś zadzwonić, poinformuj, że istnieje możliwość skorzystania z darmowego psychologa przez telefon, przekaż numer Kryzysowego Telefonu Zaufania – 116 123 lub Telefonu Zaufania dla Dzieci i Młodzieży – 116 111. Są to numery na bezpłatną infolinię psychologiczną. Ludzie doznający kryzysu lub cierpiący na depresję, bardzo często są osamotnieni w swych cierpieniach. Czując lęk przed dyskryminacją i etykietowaniem, nie szukają pomocy lub nie wiedzą, gdzie ją można znaleźć. Telefon pomocy psychologicznej, który umożliwia anonimowe skorzystanie ze wsparcia, jest często początkiem na drodze do spokoju psychicznego. Pamiętaj! Konsultacja psychologiczna nie jest powodem do wstydu! Najgorsze co możesz zrobić, to nic nie zrobić.
Dzieciństwo jest kluczowym okresem rozwoju dla budowania fundamentów dobrej kondycji zdrowia psychicznego. Niestety wielu dorosłych nie wie, jak w tym czasie wspierać swoje dzieci. Zły stan zdrowia psychicznego w dzieciństwie uniemożliwia prawidłowy rozwój i funkcjonowanie w dorosłym życiu. W efekcie prowadzi do dramatycznych sytuacji, w tym do wzrostu skali samobójstw. Dlatego o zdrowie psychiczne należy zadbać już od najmłodszych lat. Najmłodsze dzieci, czyli takie do piątego roku życia. W tym okresie dzieci osiągają wiele ważnych dla ich rozwoju kamieni milowych: począwszy od pierwszego uśmiechu i kroku, do przeżywania całej gamy emocji. To czas wzrastania i nauki oraz idealny moment na rozpoczęcie wspierania dobrej kondycji zdrowia psychicznego dziecka. Staraj się spędzać z dzieckiem jak najwięcej czasu. Ma to ogromne znaczenie dla obu stron. Budowanie ciepłych i czułych relacji oraz zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa i opieki to fundamenty jego zdrowego rozwoju i dobrego samopoczucia. Baw się z dzieckiem, przytulaj je, mów do niego, śpiewaj i czytaj codziennie, jeśli to możliwe. Grajcie w gry, które angażują ciekawość malucha i pobudzają jego chęć do nauki. Poproś dziecko, aby nazwało rzeczy – zacznij od przedmiotów wokół. Wspólnie odkrywajcie otoczenie poza domem. W wieku przedszkolnym dziecko staje się coraz bardziej niezależne i ciekawe świata. Interakcje z ludźmi pomogą mu rozwinąć własny sposób myślenia i zrozumieć otoczenie. Zachęcaj dziecko do interakcji społecznych poprzez zabawę z innymi dziećmi. Poproś malucha, aby pomógł Ci w prostych obowiązkach domowych dostosowanych do jego wieku. Wyznacz jasne granice i realistyczne oczekiwania. Jeśli odmawiasz czegoś lub mówisz „nie”, to powiedz dziecku, co wolisz, aby zrobiło w zamian. Pamiętaj, że małe dzieci dopiero uczą się wyrażania siebie i radzenia sobie z emocjami. Jeśli nie mogą komunikować swoich potrzeb, to czasem może to wywoływać złość lub stres. Kiedy dzieci czują się zestresowane lub przytłoczone, potrzebują obecności kochającej osoby dorosłej, która zachowa spokój i pomoże uporać się z ich emocjami. Unikaj wszelkich form przemocy, w tym krzyku i bicia. Kiedy dziecko wychowuje się w środowisku, w którym stosuje się przemoc, może to zaszkodzić prawidłowemu rozwojowi fizycznemu i psychicznemu dziecka oraz spowodować długotrwałe problemy w późniejszym życiu. Niekorzystny wpływ na dziecko mają także częste kłótnie między rodzicami i osobami z jego bliskiego otoczenia. Napięta atmosfera może być dla niego bardzo stresująca. Bywa, że najmłodsi czują się wtedy zaniedbani, bezsilni i bezbronni. Dzieci potrzebują stałej uwagi, miłości i troski o ich zdrowy wzrost i rozwój. Pamiętaj, aby zadbać też o siebie. To normalne, że będziesz doświadczać wielu skrajnych emocji w różnym czasie. Wśród nich może się pojawić radość, frustracja, nerwowość czy poczucie zmęczenia. Zawsze, gdy czujesz się przytłoczony, poświęć trochę czasu na rozładowanie stresu i napięcia. Upewnij się, że masz wokół siebie osoby, które mogą okazać Ci wsparcie. Postaraj się wygospodarować czas tylko dla siebie, aby zaspokoić własne potrzeby. Nie bój się prosić o pomoc. Drugą grupą są dzieci rozpoczynające naukę szkolną, więc takie od 6 do 10 roku zycia. Rozpoczęcie edukacji jest bardzo ważnym wydarzeniem w życiu dziecka. Wraz z pójściem do szkoły umiejętności fizyczne, zdolności poznawcze i kompetencje społeczne dziecka szybko się rozwijają. Dzieci uczą się opisywać swoje doświadczenia i mówić więcej o emocjach. Przyjaźnie i relacje rówieśnicze stają się coraz ważniejsze. To kluczowy czas, w którym dzieci nabierają pewności siebie we wszystkich dziedzinach życia. Spędzając więcej czasu poza domem, dziecko nabywa poczucia odpowiedzialności i uczy się niezależności. To też czas, w którym uczy się zarządzać swoimi emocjami. Sprawdzaj, jak dziecko radzi sobie z wyzwaniami dnia codziennego. Wspieraj je. Zacznij rozmowę z dzieckiem od pytania o to, jak sobie radzi. Porozmawiaj z nim o szkole, przyjaciołach, rzeczach, które lubi i nie lubi robić oraz o tym, co sprawia mu trudność. Wykorzystaj codzienne wydarzenia, które wywołują pozytywne i negatywne emocje, takie jak zwycięstwo w rywalizacji sportowej lub otrzymanie niskiej oceny. Dzięki temu sprawdzisz, jak czuje się dziecko. Kiedy jest to właściwe dla etapu rozwoju Twojego dziecka, porozmawiaj z nim o fizycznych i emocjonalnych zmianach zachodzących w okresie dojrzewania i pomóż mu zrozumieć, czego może się spodziewać. Sprawdź, jak dziecko się czuje, czy ma jakieś zmartwienia lub wątpliwości, o których możecie porozmawiać. Kiedy dziecko otwiera się przed Tobą, postaraj się, aby czuło się komfortowo i bezpiecznie. Dziecko chce być lubiane i akceptowane przez ludzi wokół. Twoja akceptacja jest dla niego pierwszym krokiem do budowania pewności siebie. Zwróć uwagę na to, jaki przykład dajesz dziecku swoim zachowaniem. Dziecko patrzy na Ciebie i zapamiętuje Twoje emocje oraz sposób, w jaki reagujesz na różne sytuacje. Doceń osiągnięcia dziecka i jego dobre zachowanie. Chwal, skupiając się na jego działaniach (np. „ciężko nad tym pracowałeś i to naprawdę widać!”), a nie na nim jako osobie (np. „och, jaki jesteś mądry!”). Pamiętaj, że Twój czas to cenny prezent dla dziecka. Mówienie „kocham cię” lub przytulanie go to nie jedyne sposoby okazywania uczuć. Słuchaj dziecka uważnie i okazuj mu szczere zainteresowanie tym, co ma do powiedzenia. Uwzględnij je w procesie podejmowania prostych decyzji domowych, np. co zjeść na obiad. Niech dziecko wie, że kochasz je bez względu na wszystko, nawet jeśli popełnia błędy. Poświęć czas na wypracowanie sposobów wspierania dziecka i spędzania z nim czasu. Nie zawsze będzie to łatwe i może wymagać cierpliwości. Warto jednak podjąć ten trud. Jeśli jednak czujesz, że Twoje wsparcie jest niewystarczające lub potrzebujesz pomocy, udaj się do specjalisty. W Polsce specjalistycznej pomocy psychologicznej i psychiatrycznej potrzebuje aż 630 tys. dzieci. Niestety większość z nich latami pozostaje bez odpowiedniego wsparcia.
Przebieg depresji zależy od jej postaci, przyczyn oraz występowania czynników leczących. Do pewnego stopnia jest to też kwestia indywidualna - każdy reaguje i przeżywa swój stan nieco inaczej. Są jednak pewne uniwersalne wzorce, które decydują o tym, że mimo tych różnic wciąż mówimy o zaburzeniu nastroju. Depresja czasami pojawia się nagle i w dużym nasileniu, zwłaszcza jeśli stanowi reakcję na traumatyczne i niespodziewane doświadczenie. W innych wypadkach depresja może zaczynać się niewinnie i narastać stopniowo tak, że sam chorujący w pewnym momencie może mieć trudności w określeniu, kiedy ten problem zaczął go dotyczyć i jak do tego doszło. Każdemu z nas może zdarzyć się obniżenie nastroju, gorszy dzień, chwilowy „dołek”. Czasami bez widocznych powodów po prostu czujemy się gorzej niż zwykle, dokucza nam smutek, spadek aktywności, obawy o przyszłość, brak wiary w siebie, brak apetytu, senność czy spadek koncentracji. Są to objawy normalne i powszechne tak dla kobiet jak i mężczyzn w każdym wieku. To, co odróżnia “zwykły dołek” od przejawów depresji to zwłaszcza czas trwania i nasilenie objawów. Gorsze samopoczucie ustępuje samo, pomaga zajęcie się ciekawą czynnością, spotkanie z przyjaciółmi, szukanie rozweselenia czy choćby przeczekanie. W depresji jest inaczej, chory nie jest w stanie sam wyjść ze złego nastroju, nie ulega też wpływom otoczenia próbującego poprawić mu samopoczucie. Nawet jeśli doznaje poprawy, to negatywnych stan wraca, a z czasem nasila się. Przygnębienie staje się dominującym w czasie stanem emocjonalnym, który dodatkowo napędza negatywne myśli i wyobrażenia. Im dłużej chory przebywa w depresyjnym nastroju tym więcej objawów może się pojawiać, np. przy zmniejszonej codziennej aktywności mogą pojawić się problemy ze snem, brak wypoczynku wzmaga dolegliwości fizyczne i osłabia apetyt, co z kolei przyczynia się do problemów z koncentracją uwagi i pamięcią. Słabsza sprawność intelektualna może powodować problemy z uczeniem się, a pogorszenie wyników szkolnych rzutuje na samoocenę ucznia i wiarę we własne możliwości, co z kolei może wzmagać obawy dotyczące przyszłości i potęgować stres. Osłabienie zainteresowań dotychczasowymi zajęciami i kontaktami społecznymi prowadzą do wycofania społecznego, zaś samotność i utrata społecznego wsparcia wzmacniają poczucie przygnębienia, lęk i spadek samooceny. Chory wpada w błędne koło objawów, czując się winnym swojego stanu i jednocześnie nie potrafiąc go zmienić. Ze względu na wciąż niską wiedzę społeczeństwa na temat depresji, z reguły częściej pojawiają się wówczas myśli typu “jestem beznadziejny, nic dobrego mnie już nie czeka” niż “chyba rozwija się we mnie choroba, muszę poprosić o pomoc”. Osoba cierpiąca izoluje się coraz bardziej, a jej myśli zaczynają krążyć coraz bardziej wokół pesymistycznej wizji siebie, świata i przyszłości. Jeśli pomoc nie nadejdzie, co może nastąpić dalej? Myśli o własnej beznadziejności mogą doprowadzić do wniosku, że dalsze życie pełne cierpienia nie ma sensu, a chory jest ciężarem dla otoczenia, rodziny, przyjaciół. W taki sposób może dojść do pojawienia się myśli samobójczych i fantazji o własnej śmierci. Myśli, które dla zdrowej osoby są przerażające, dla chorego stają się atrakcyjna alternatywą dla przerażającej wizji dalszego życia w depresji. Po pewnym czasie przekształcają się w tendencje samobójcze - poszukiwanie informacji o tym w jaki sposób można odebrać sobie życie. W obecnym informacyjnym społeczeństwie dzięki globalnej sieci internetowej nawet najmłodsi użytkownicy mają łatwy dostęp do tego typu informacji, mogą także czytać relacje innych osób umieszczane na blogach czy forach internetowych, orientując się nie tylko, że różni ludzie planują zamach samobójczy, ale i że w każdym domu jest wiele narzędzi, dzięki którym można go dokonać. Od tendencji samobójczych tylko jeden krok dzieli chorego do samobójczej próby, która jest ostatecznym i najbardziej dramatycznym wyrazem depresji, która przez to określana jest chorobą śmiertelną. Jeśli chodzi o rokowania, czyli prognozy rozwoju choroby, zależą one od jej postaci, cech indywidualnych, wieku zachorowania, czynników zdrowienia oraz czasu i jakości otrzymanego wsparcia. Uniwersalne jest jednak przesłanie, że im pomoc nadejdzie szybciej, tym większe są szanse na szybki powrót do zdrowia i redukcję szkód psychicznych, fizycznych i społecznych powodowanych przez chorobę. Nie warto liczyć na to, że osoba cierpiąca sama poprosi o pomoc - w rozpoznaniu depresji zwłaszcza u dzieci i młodzieży kluczową rolę może odegrać otoczenie. Okazujmy sobie uwagę, zrozumienie i pomoc – reagujmy, gdy mamy podejrzenia, że depresja może dotyczyć naszych znajomych i rodziny! Samookaleczenia i próby odebrania sobie życia są krytycznym wyrazem procesu chorobowego jaki postępuje w przebiegu depresji. Dla każdej istoty żywej najsilniejszym wrodzonym instynktem jest instynkt samozachowawczy (przetrwania, utrzymania się przy życiu), pchający nas do ochrony swojego zdrowia i życia. Depresja zaburza postrzeganie świata osobie chorej tak bardzo, że w ostatecznym jej stadium gotowa jest do działania przeciwko tej najsilniejszej biologicznej potrzebie i podjęcia próby samobójczej, nawet jeśli chorujący jest zdrowy pod względem fizycznym i mogłoby czekać go długie i szczęśliwe życie - depresja odbiera cierpiącemu człowiekowi zdolność do postrzegania swojej sytuacji w ten sposób. Następuje utrata krytycyzmu i dlatego bez odpowiedniej pomocy trudno wyjść z błędnego koła, w którym osoba utknęła. Wydawać by się mogło, że problem samobójstw jest marginalny, chociaż w ostatnich latach w masowych mediach można usłyszeć na ten temat coraz więcej informacji i tragicznych przykładów, głównie za sprawą głośnych incydentów, gdzie na własne życie targają się osoby bardzo młode, którym można było pomóc, ale pomoc nie nadeszła na czas. Różne instytucje gromadzą dane dotyczące częstotliwości prób samobójczych, prowadząc przy tym statystyki ze względu na płeć, wiek, miejsce zamieszkania itd. W Polsce zajmuje się tym m.in. Komenda Główna Policji, a szczegółowe dane liczbowe są ogólnodostępne na ich stronie internetowej. Ich lektura dostarcza szokujących informacji - epidemiologia samobójstw rośnie z roku na rok, około 5 tysięcy Polaków corocznie ginie z własnej ręki. W społeczeństwie narosło wiele mitów dotyczących samobójstw. Jednym z nich jest przekonanie, że osoby planujące atak na własne życie skrzętnie ukrywają swoje zamiary przed otoczeniem. W materiałach dostępnych w masowych mediach spotkać można wiele relacji rodziców, przyjaciół czy nauczycieli osób umierających z powodu depresji, które twierdzą, że próba samobójcza była dla nich zaskoczeniem, że zachowanie dziecka nie wskazywało na to, że dzieje się w jego życiu coś tragicznego. W rzeczywistości jednak decyzja o samobójstwie nie pojawia się z dnia na dzień i poprzedzona jest długim okresem sygnałów, które powinny zaalarmować najbliższe otoczenie. Problem leży w niskiej wrażliwości społecznej, mylnemu kojarzeniu depresji z niegroźnym buntem młodzieńczym, czy braku wiedzy na temat tego jak poważną chorobą jest depresja. Inny mit określa, że jeśli ktoś mówi otoczeniu, że planuje popełnić samobójstwo, to prawdopodobnie tego nie zrobi. Nic bardziej mylnego - są to próby dotarcia do pomocy, które mogą być podejmowane na etapie kształtowania się myśli i fantazji samobójczych, poprzedzających podjęcie rzeczywistych działań autodestrukcyjnych. W obliczu powagi konsekwencji, lepiej jest zareagować przed wystąpieniem najwyższego zagrożenia niż zignorować je i pozwolić osobie cierpiącej pogrążyć się w depresyjnym stanie aż do granic jego możliwości. Reagujmy! Rozmawiajmy, poświęćmy uwagę, troszczmy się o innych ludzi. Nasza wrażliwość na cudze problemy może uratować komuś życie. Kobiety podejmują mniej więcej 3 razy więcej prób samobójczych niż mężczyźni, jednak to próby mężczyzn prawie 4 razy częściej kończą się śmiercią. Taki stan rzeczy powiązany jest z ogólnie częstszym występowaniem depresji u kobiet oraz faktu, że mężczyźni wybierają zwykle bardziej “skuteczne” metody. Podczas gdy kobiety zwykle próbują odebrać sobie życie poprzez zażycie dużej ilości leków (zwłaszcza nasennych), mężczyźni częściej wybierają użycie broni palnej, śmierć przez powieszenie lub skok z wysokości. Kobiece metody dają także dłuższy czas na ratunek medyczny, w przypadku zorientowania się, że próba samobójcza została podjęta . Próby samobójcze są najwyraźniejszymi przejawami autoagresji jaką może wykazywać osoba chorująca na depresję, nie są jednak jedyne. W przebiegu zaburzeń nastroju, choć również innych problemów psychicznych, może dochodzić do niegroźnych dla życia samookaleczeń, polegających np. na celowym dokonywaniu oparzeń różnych części ciała, czy ranieniu powierzchni skóry ostrymi przedmiotami jak nóż, żyletka, cyrkiel itp. Zaobserwowanie takich zachowań powinno rozpocząć czerwony alarm, ponieważ w przypadku depresji zwykle świadczą one o zaawansowaniu choroby i zwiastują kształtowanie się myśli samobójczych. Będąc dorosłym (nauczycielem, rodzicem, znajomym z rodziny), jak i dzieckiem czy nastolatkiem, można pomóc swoim najbliższym znajdującym się w grupie ryzyka depresji albo chorującym na depresję. Depresja jest powszechnym problemem zdrowotnym i społecznym, dlatego prewencyjna rola rodziny i wsparcia społecznego jest niezbędnym elementem świata depresji. Największą rolę w przypadku pomocy stanowi wiedza, a nie wiek, osoby udzielającej pomocy. Warto wiedzieć jakie obszary są szczególnie istotne w przypadku rozwoju depresji, czyli mieć świadomość na temat czynników ochronnych i zapobiegawczych depresji. Co jest ważne dla zapobiegania i leczenia depresji? 1. Praca nad niską samooceną – samoocena wynika z własnej oceny różnic pomiędzy tym kim człowiek chciałby być, a tym kim myśli, że jest. Im większa rozbieżność pomiędzy tymi dwoma obrazami, tym niższa samoocena. Uważa się również, że wpływ na samoocenę ma poczucie wsparcia jakie ofiarują istotne osoby w życiu jednostki np. rodzice, przyjaciele, nauczyciele, rówieśnicy. Tak jak w przypadku pracy nad konstruktami myślowymi czasami niezbędna jest praca ze specjalistą, to w przypadku doświadczania wsparcia, to środowisko odgrywa kluczową rolę. W praktyce oznacza to, że jako osoba bliska dziecku/młodzieży będącej w grupie ryzyka depresji, bądź chorującej już na depresję, możesz zwłaszcza: - pobudzać wiarę w jego możliwości; - okazywać danej osobie swoje zainteresowanie, sympatię, miłość; - akceptować uczucia, zarówno te przyjemnie jak i nieprzyjemne; - zachęcać i prowokować do wyzwań, adekwatnych do wieku i możliwości, tak aby możliwe było odniesienie budujących sukcesów; - wyeliminować krytykowanie, a zacząć stosować konstruktywne uwagi dotyczące danego zachowania, a nie osoby; - nauczyć dystansu do samego siebie, poprzez poczucie humoru i śmianie się z samego siebie; - chwalić i mówić dobre słowa - osoby bliskie często zapominają jak ważne jest zauważenie nawet drobnych zasług i sukcesów . 2. Atmosfera w domu - jest szczególnie istotnym elementem w przypadku dzieci i młodzieży. Spokojna atmosfera w środowisku domowym, może być traktowana jako jeden z czynników zapobiegawczych i ochronnych, przyczyniających się do wzrostu poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie. Unikajmy krzyków i nakazów, rozmawiajmy, przytulajmy się. 3. Atmosfera w szkole – stabilne życie szkolne i pozbawione negatywnych czynników takich jak nadmierny nacisk na szkolne sukcesy, niezdrowa rywalizacja pomiędzy rówieśnikami, przemoc szkolna (psychiczna i fizyczna), ma bardzo istotny wpływ na podtrzymanie zdrowia psychicznego. Okres szkolny to również wzrost liczby osób znaczących w życiu dzieci i młodzieży. Zachowanie i opinie osób ważnych mają wpływ na spostrzeganie i ocenianie samego siebie. Odrzucenie i izolacja od grupy rówieśniczej jak i bycie popularnym i akceptowanym mają znaczenie dla rozwoju wielu ważnych cech psychicznych. W celu ograniczenia możliwości doświadczania negatywnych zachowań ze strony rówieśników warto pomóc dziecku w opanowaniu społecznych umiejętności np. poprzez zapisanie na zajęcia z treningu umiejętności społecznych. 4. Oferowanie czasu – chodź zazwyczaj osoby z depresją unikają kontaktu z drugą osobą i wydaje się, że nie są zainteresowane nawiązaniem lub utrzymaniem relacji, bardzo ważne jest, żeby miały kontakt z bliskimi. Poświęcenie czasu drugiej osobie, nie musi wiązać się z wielogodzinnymi spotkaniami – czasami jeden telefon, zaproszenie, czy zmotywowanie do wyjścia z domu może mieć drogocenny wpływ na drugą osobę. W przypadku osoby cierpiącej na depresję zazwyczaj organizacja atrakcyjnych wyjść i społecznych różnobarwnych aktywności nie jest tym, czego potrzebuje osoba chorująca. Jednym z objawów depresji jest niemożność odczuwania przyjemności, dlatego zwykłe towarzyszenie drugiej osobie i bycie z nią może okazać się o wiele bardziej pomocne. 5. Higiena psychiczna - na którą składa się szereg działań poprawiających funkcjonowanie sfery psychicznej, jest istotna w leczeniu i wyeliminowania występowania depresji. Właściwa dbałość o higienę psychiczną wiąże się z równowagą wewnętrzną, czyli z jednej strony profilaktycznym chronienie siebie przed obniżonym nastrojem, nadmiernym (niekoniecznym) stresem i niepokojem, a z drugiej strony posiadaniem narzędzi efektywnego radzenia sobie z problemami życiowymi. Stosunki z otoczeniem są również jednym z elementów higieny psychicznej. Pozytywne relacje międzyludzkie oraz wsparcie ze strony otoczenia, jak i otrzymywanie pomocy w sytuacjach trudnych mają ogromne znaczenie prewencyjne (ochronne). Elementami higieny psychicznej są również: zdrowy styl życia (dieta, odpowiednia ilość snu, unikanie substancji psychoaktywnych itd.), optymizm w postrzeganiu rzeczywistości, umiejętność korzystania z własnych zasobów oraz świadomość swoich mocnych stron i pomyślnych cech. 6. Szybkie wykrycie objawów - profilaktyka oraz wczesne wykrycie choroby mogą pomóc w przeciwdziałaniu i rozwoju depresji. Depresja jest chorobą postępową, ma różne postaci, dlatego wyczulenie na objawy z własnego ciała oraz obserwacja swoich najbliższych pod kątem ewentualnych niepokojących znaków rozwoju choroby, może przyczynić się do zniwelowania bądź łagodniejszego przebycia choroby. 7. Wypowiadane słowa mają siłę – mogą np. pomóc, zranić, zmotywować, przynieść ulgę. Kiedy dziecko upadnie i zedrze kolano, bardzo często samo domaga się, aby rodzic przykleił mu na ranę plaster. Gdy ból głowy jest nie do zniesienia, większość dorosłych osób sięga po tabletki, które ten ból ukoją. Zazwyczaj jeżeli ktoś ma bardzo wysoką gorączkę, boli go gardło i wszystkie mięśnie, to decyduje się na wizytę u lekarza i stosowanie leków. Również zwolnienie od codziennych obowiązków w przypadku choroby (np. grypy czy anginy), jest czymś społecznie normalnym, a czas potrzebny na tzw. „wykurowanie się” nie budzi zaskoczenia. Depresja jak każda choroba wymaga leczenia – specjalnego zadbania o swój organizm oraz czasu na rekonwalescencję. Szczegółowe leczenie depresji, zależy od postaci choroby i nasilenia objawów. Metody wykorzystywane w leczeniu zaburzeń nastroju to zwłaszcza: - farmakoterapia; - psychoterapia; - praca własna (np. aktywność fizyczna, zdrowa dieta, relaksacja); - pomoc najbliższych (opisana w punkcie – Jak pomóc osobie z depresją). W przypadku depresji o postaci łagodnej i umiarkowanej zalecane jest stosowanie psychoterapii, a w przypadku depresji postaci ciężkiej oprócz psychoterapii niezbędna jest farmakoterapia . Farmakoterapia, czyli stosowanie odpowiednich leków, których celem jest oddziaływanie na chemiczną pracę mózgu w celu przywrócenia jego naturalnego funkcjonowania, jakie występowało przed rozpoczęciem choroby. W depresji jest obniżona ilość neuroprzekaźników (serotoniny, dopaminy, noradrenaliny), a leki przeciwdepresyjne przyczyniają się do podwyższenia ich poziomu w mózgu. O doborze leków decyduje lekarz psychiatra, który uwzględnia przy tym kliniczne cechy danego pacjenta, wiek biologiczny, historię choroby, inne choroby i przyjmowane leki. Psychiatra dobiera lęki, które powinny działać kompleksowo, to znaczy oddziaływać na wszystkie symptomy choroby, a nie tylko na wybrane elementy np. zaburzenie snu, wzmożony lęk . Wpływ oddziaływania leku jest zauważalny zazwyczaj dopiero po 2-4 tygodniach kuracji farmakologicznej, dlatego tak ważna jest cierpliwość, sumienność w przestrzeganiu zaleceń lekarza i wsparcie rodziny w kontynuacji i nie przerywania leczenia. Przy leczeniu depresji należy uzbroić się w cierpliwość - jest to choroba wyleczalna ale potrzebująca czasu na powrót do pełnej równowagi. Leki przeciwdepresyjne nie uzależniają! Lekarz psychiatra planując leczenie farmakologiczne, w tzw. fazie ostrej, dobiera odpowiednią dawkę leku oraz monitoruje tolerancję organizmu na przyjmowanie leku. Czasami reakcja leczenia organizmu jest możliwa do ocenienia dopiero po okresie 4-6 tygodni. Następnie rozpoczyna się okres tzw. kontynuacji leczenia, która może trwać 6-12 miesięcy. W czasie tego etapu dawki leków są podtrzymywane bądź zmniejszane systematycznie do minimalnej dawki terapeutycznej. Odstawianie leków to powolny proces, ze względu na ryzyko ponownego pojawienia się objawów. Takie postępowanie ma na celu zabezpieczenie organizmu przed ponownym zachorowaniem oraz pojawieniem się objawów odstawiennych. Nie wolno samodzielnie zmieniać dawek leków lub odstawiać ich całkowicie, nawet jeśli samopoczucie wyraźnie się poprawi. Podczas leczenia depresji należy zaufać specjaliście, przestrzegać jego zaleceń i otwarcie konsultować z nim wszystkie zmiany zachowania i ewentualne skutki uboczne. Istnieją liczne badania potwierdzające skuteczność środków przeciwdepresyjnych w leczeniu depresji. Badania, w których zestawiono wyniki redukowania ostrej depresji osób poddanych kuracji farmakologicznej oraz osób zażywających placebo (ślepą próbę), wykazały o 20-40% lepszą skuteczność leczenia w przypadku osób zażywających leki przeciwdepresyjne. Nowsze badania wskazują również na skuteczność leczenia farmakoterapii w redukcji objawów depresji łagodnej i umiarkowanej . Obok farmakoterapii, którą zajmuje się lekarz psychiatra, warto również skorzystać z pomocy psychologicznej. Specjalista pracujący terapeutycznie z dziećmi lub młodzieżą chorującą na depresję, koncentruje się na wszelkich obszarach nieprawidłowego funkcjonowania dziecka. Depresja wpływa na każdy obszar życia człowieka, dlatego terapia ma za zadanie pomóc w odzyskaniu równowagi we wszystkich aktywnościach i kontroli nad swoim życiem. W przypadku dzieci i młodzieży, istotna jest praca terapeutyczna nad: -nieprawidłowymi przekonaniami na temat siebie, innych ludzi i otoczenia; -nieumiejętnym kontrolowaniem emocji i zarządzaniem emocjami; -nieprawidłowymi i dysfunkcjonalnymi relacjami rodzinnymi; - trudnościami w nauce szkolnej; -problemami w relacjach społecznych; -trudnościami w rozwiązywaniu problemów . Szukając pomocy terapeutycznej warto umieć odróżnić dwa rodzaje specjalistów. Psycholog (czyli osoba po 5-letnich studiach magisterskich) pracuje terapeutycznie, a psychoterapeuta (najczęściej psycholog, psychiatra, który dodatkowo ukończył szkołę psychoterapii) prowadzi psychoterapię. Każdy psychoterapeuta pracuje w określonym nurcie terapeutycznym, wedle szkoły psychoterapii którą ukończył, np. szkoła systemowa, poznawczo-behawioralna, psychodynamiczna, humanistyczna, gestalt, egzystencjalna. Badania naukowe potwierdzają, że w przypadku depresji, najbardziej skutecznym rodzajem pomocy terapeutycznej jest psychoterapia poznawczo-behawioralna. Stosowanie metody poznawczo-behawioralnej wiąże się ze zmianami neurobiologicznymi, zmianami myśli oraz zachowań, a jej trafność została potwierdzona w setkach badań . Zależnie od indywidualnych potrzeb danej osoby terapia/psychoterapia może przyjąć formę indywidualną, grupową bądź rodzinną. Często w przypadku dzieci i młodzieży zalecane jest stosowanie równolegle dwóch form - psychoterapii indywidualnej i terapii rodzinnej. Dzięki temu wzmacniać można nie tylko osobiste zasoby młodego człowieka, ale też komunikację i system wsparcia rodzinnego. Psychoterapię można poniekąd rozumieć jako rozmowę ukierunkowaną na cel, którym jest szeroko rozumiana ulga w cierpieniu pacjenta. Psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym, polega na ustrukturalizowanej, czyli uporządkowanej i zorientowanej na teraźniejszość terapii depresji, obejmującej m.in. rozwiązywanie bieżących problemów oraz zmianę nieprzydatnego (tzw. dysfunkcjonalnego) myślenia i zachowania. Proces terapeutyczny rozpoczyna się od konceptualizacji, czyli indywidualnego zrozumienia pacjenta, a dokładnie jego konkretnych wzorców zachowania i przekonań . Praca samopomocowa to istotny proces leczenia depresji. Oprócz pomocy specjalistycznej i farmakologicznej, istnieje również możliwość wyciągnięcia ręki do samego siebie. Jeżeli osoba w depresji nie jest w stanie sama się zmotywować do podejmowania kroków, to potrzebuje pomocy swojego najbliższego środowiska. Depresja jako choroba mózgu, wymaga wspomagania pracy mózgu, które można dokonać we własnym zakresie bądź z bliskimi. Czynnikami wspomagającymi proces leczenia depresji jest zdrowa dieta, czyli spożywanie produktów bogatych w wartości odżywcze, mikroelementy, witaminy oraz aktywność fizyczna np. sport, basen, spacery, a także unikanie wszelkich używek. Przewaga cukrów, nasyconych kwasów tłuszczowych oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych typu trans i omega-6 we współczesnej diecie oraz deficytowość składników odżywczych (przede wszystkim witamin i soli mineralnych), przyczynia się do wzrostu zachorowań na depresję. Przeprowadzono badania wskazujące na spadek nasilenia depresyjnych symptomów podczas stosowania diety bezglutenowej oraz spożywania kwasów omega-3 (znajdujących się np. w rybach), kwasu foliowego, witaminy B12 oraz cynku. Wspomaganie pracy mózgu w depresji ułatwić może trening relaksacyjny. Prawa półkula mózgowa, która zwykle w tej chorobie pracuje intensywniej, jest związana ze skłonnością do negatywnych emocji i pesymizmu. Relaksacja może przybrać różne postaci np. wizualizacje, bezpieczne miejsce, joga, słuchanie wyselekcjonowanie muzyki, trening Jacobsona. Materiały do domowej relaksacji możesz znaleźć w Internecie – na platformie www.youtube.com wpisz hasła “trening relaksacyjny”, “trening autogenny Schultza” lub “trening Jacobsona” i wprowadź relaksację w swój codzienny kalendarz! Profesjonalnej pomocy specjalistycznej należy szukać w: - poradniach zdrowia psychicznego – gdzie pracują terapeutycznie psycholodzy i psychoterapeuci oraz lekarze psychiatrzy dzieci i młodzieży; - poradniach psychologicznych; - poradniach psychiatrycznych; - poradniach psychologiczno-pedagogicznych; - dziennych oddziałach psychiatrycznych; - prywatnych gabinetach psychologicznych, psychoterapeutycznych, lekarskich, u psychologa, pedagoga szkolnego oraz lekarza pediatry, którzy mogą rozpoznać objawy depresji oraz pokierować dalszą drogą uzyskania niezbędnej pomocy. ( publikacja p. Anna Starkowska i wsp.)