Zespół ds. Suplementów Diety działający przy Radzie Sanitarno-Epidemiologicznej określił maksymalną dawkę witaminy D w zalecanej dziennej porcji w suplementach diety na 2000 IU czyli 50 µg.

Zespół do spraw Suplementów Diety jest organem opiniodawczo-doradczym Głównego Inspektora Sanitarnego działającym na podstawie art. 9 ust. 2a ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2019 r, poz. 59). Zespół utworzony jest w ramach Rady Sanitarno-Epidemiologicznej. Do zadań Zespołu należy m.in.: określanie maksymalnych dawek witamin i składników mineralnych w zalecanej dziennej porcji w suplementach diety, powyżej których wykazują one działanie lecznicze. W związku licznymi powiadomieniami wpływającymi do Głównego Inspektoratu Sanitarnego o wprowadzeniu do obrotu produktów kwalifikowanych jako suplementy diety, w składzie których znajdują się składniki będące źródłem witaminy D lub stanowiące jego główny składnik Główny Inspektor Sanitarny poprosił Zespół o przedstawienie stanowiska w sprawie maksymalnej bezpiecznej ilości witaminy D w suplementach diety.

Zgodnie z normami żywienia dla populacji Polski (Jarosz, 2017) wystarczające spożycie (AI) witaminy D we wszystkich grupach populacyjnych wynosi 15 µg cholekacyferolu/osobę/dobę, za wyjątkiem noworodków, dla których AI = 10 µg. Głównym źródłem witaminy D w organizmie człowieka jest synteza skórna zależna m. in. od pory roku, stopnia nasłonecznienia i czasu ekspozycji. Uważa się, że codzienna 15 minutowa ekspozycja na światło słoneczne może zapewnić wystarczającą syntezę skórną. Jednak w okresie od października do marca synteza prawie całkowicie jest zahamowana. Wskazana jest wówczas suplementacja witaną D.

Polski Zespół Ekspertów we współpracy z Europejskim Towarzystwem Witaminy D – EVIDAS, na podstawie przeglądu aktualnego piśmiennictwa oraz własnych doświadczeń klinicznych, w 2018r. opracował aktualne wytyczne suplementacji i leczenia witaminą D (Rusińska i wsp., 2018). Rozpoczęcie suplementacji powinno być poprzedzone oceną zaopatrzenia organizmu w witaminę D, którego najlepszym wyznacznikiem jest stężenie metabolitu wątrobowego 25(OH)D w surowicy krwi. Zgodnie z wytycznymi dla Europy Środkowej, przyjęto, iż suboptymalne zaopatrzenie organizmu występuje przy stężeniu 25(OH)D w surowicy krwi wynoszącym 20-30 ng/ml (50-75 nmol/l). Natomiast dla zapewnienia plejotropowego efektu witaminy D uznano utrzymanie stężenia 30-50 ng/ml (75-125 nmol/l). Stwierdzenie wyższych stężeń w surowicy krwi (powyżej 100 ng/ml, czyli powyżej 250 nmol/l) świadczyć może o nieprawidłowo prowadzonej suplementacji i jest wskazaniem do bezwzględnego przerwania kuracji (Rusińska i wsp., 2018).

Działanie plejotropowe witaminy D testowano w licznych badaniach i wyniki sugerują istnienie związku między niskim stężeniem 25(OH)D w surowicy krwi a zwiększonym ryzykiem nowotworów, chorób o podłożu immunologicznym, zaburzeń odporności i nawracających infekcji, chorób cywilizacyjnych oraz zaburzeń psychiatrycznych i chorób neurodegeneracyjnych. Jednak nie można jednoznacznie stwierdzić, czy niedobór witaminy D jest bezpośrednią ich przyczyną, czy choroby powodują obniżenie stężenia witaminy (Dimitrakopoulou, 2017; Vanherwegen, 2017; Martineau, 2017; Feart, 2017).

Niektóre badania wykazują, że suplementacja witaminy D w dawkach powyżej 10 µg/dobę u osób bez niedoborów, u których stężenie 25(OH)D wynosiło powyżej 20 ng/ml (50 nmol/l), może powodować generalnie zwiększenie umieralności, w tym również z powodu raka (Chen, 2019). Kontrowersyjne jest zatem twierdzenie, że suplementacja może obniżyć ryzyko przedwczesnej śmierci i zapobiegać nowotworom. Wprawdzie metaanaliza z 2014 r. sugeruje, że przyjmowanie suplementów witaminy D może nieznacznie zmniejszyć śmiertelność z powodu raka i innych przyczyn (Bjelakovic, 2014), ale ostatnie badania nie potwierdzają roli prewencyjnej w chorobach sercowo naczyniowych i nowotworach. (Lappe, 2017; Scragg, 2017; Scragg, 2018). W najnowszym badaniu VITAL (witamina D i Omega-3 Trial) trwającym ponad 5 lat, nie wykryto wpływu stosowania witaminy D w dawce 2000 IU/dobę na zmniejszenie częstości występowania chorób sercowo-naczyniowych i nowotworów wśród 25 817 uczestników (Manson, 2019).

Kluczową rolą witaminy D jest udział, obok parathormonu i kalcytoniny, w regulacji homeostazy wapnia i fosforanów poprzez wpływ na jelita (zwiększenie syntezy białka wiążącego wapń i jego wchłaniania), kości (uwolnienie wapnia i fosforanów – przy hipokalcemii) i nerek (reabsorpcja wapnia). Wobec tego utrzymanie optymalnego stężenia 25(OH)D w surowicy jest istotnym czynnikiem w profilaktyce osteoporozy i złamań, krzywicy i osteomalacji (Anderson, 2017; Bischoff-Ferrari, 2012).

Na niedobór witaminy D w organizmie narażone są głównie osoby otyłe i seniorzy, szczególnie w okresie braku ekspozycji na działanie promieni słonecznych. W ostatnich wytycznych określono, że osobom tym zalecane jest suplementowanie witaminy D w dawce sięgającej 4000 IU/dobę [100 µg/dobę] (Rusińska, 2018) jednak nowe dane naukowe wskazują, że suplementacja witaminą D w dawkach powyżej 10 µg/dobę u osób bez niedoborów tej witaminy może być związana ze zwiększoną umieralnością z powodu chorób nowotworowych i innych przyczyn (Chen, 2019). Biorąc pod uwagę coraz większą popularność fortyfikacji produktów spożywczych oraz biofortyfikacji witaminą D, zwiększa się spożycie tej witaminy z dietą. Ocenę bezpieczeństwa spożycia witaminy D z uwzględnieniem zarówno suplementów diety, jak i fortyfikacji oraz biofortyfikacji przedstawiono w pracy z 2017 r. (Pigat, 2017). Dane ze Szwecji, uwzględniając ww. źródła witaminy D w diecie, wykazały przekroczenie poziomu UL dla tej witaminy (103,9 µg/dzień) na poziomie 95 percentyla.

Wobec powyższych danych Zespół stwierdził, że bezpieczną dawką jest 2 000 IU (50 µg)/dobę. Przed zastosowaniem wskazane jest jednak wykonanie badania 25-(OH)D we krwi oraz konsultacja wyniku badania z lekarzem lub farmaceutą.

Stanowisko Zespołu poparła jednogłośnie również Rada Sanitarno-Epidemiologiczna.

Źródło: GIS