Dowody potwierdzające kluczową rolę mikroflory jelitowej w rozwoju atopowego zapalenia skóry sugerują, że zastosowanie probiotyków lub prebiotyków do skorygowania równowagi bakteryjnej mikrobioty w jelitach może pomóc zapobiegać i leczyć egzemy. Szczegółowy przegląd badań klinicznych dotyczących probiotyków i prebiotyków, podawanych osobno, połączonych czy wraz z czynnikami wpływającymi na ich skuteczność opublikowano w „Pediatric Allergy, Immunology, and Pulmonology”.
Lekarz medycyny Eishika Dissanayake i dr n. med. Naoki Shimojo z Uniwersytetu Medycznego w Chiba w Japonii, opisali stan najnowszej wiedzy na temat związku między atopowym zapaleniem skóry a aberracjami w mikroflorze jelita w artykule zatytułowanym „Probiotyki i prebiotyki w profilaktyce i leczeniu atopowego zapalenia skóry”. Autorzy podkreślają potrzebę dalszych badań w celu zrozumienia mechanizmów chorobowych oraz określenia czynników, które mogą wpływać na skuteczność danych prebiotyków lub probiotyków, takich jak selekcja szczepu, czas trwania leczenia i sposób podawania.
Artykuł jest częścią większego zagadnienia dotyczącego atopowego zapalenia skóry, prowadzonego przez redaktora naczelnego Norito Katoh, związanego z Uniwersytetem Medycznym w Kioto w Japonii.
Według Mary Cataletto, profesor pediatrii klinicznej Uniwersytetu w Stony Brook, atopowe zapalenie skóry jest bardzo często występującym zaburzeniem, zwłaszcza w krajach rozwiniętych, w których występuje nawet u 20% dzieci. Ponadto zgodnie z artykułem zamieszczonym w czasopiśmie w „Pediatric Allergy, Immunology, and Pulmonology”, ostatnie badania wykazały powiązania między nieprawidłową mikroflorą jelitową a rozwojem atopowego zapalenia skóry. Biorąc pod uwagę problemy terapeutyczne egzem i znaczący wpływ atopowego zapalenia skóry na jakość życia, możliwość zapobiegania i leczenia atopowego zapalenia poprzez korygowanie i sterowanie mikrobiotą jelitową jest ważnym elementem przyszłych badań.
Komentarze
[ z 4]
Coraz więcej się słyszy doniesień dotyczących składu bakteryjnego flory jelitowej i jej wpływu na stan zdrowia społeczeństwa. Jest to o tyle ciekawe, że doniesienia takie słyszy się raczej ze strony osób zajmujących się sportem- jak dietetycy sportowi, trenerzy personalni i tym podobni. Opinii na ten temat pochodzącej ze środowiska medycznego, a zwłaszcza lekarzy dotychczas nie słyszałam. Artykuł na tej stronie pokazuje problem po raz pierwszy. A przynajmniej ja po raz pierwszy się z nim spotykam w serwisie poświęconym treściami typowo dla lekarzy czy innych przedstawicieli zawodów medycznych. A wydaje mi się istotne, aby zaznaczać jak duże znaczenie dla zdrowia człowieka mają wszystkie aspekty świadczące o kondycji jego organizmu. W tym również skład flory jelitowej, który w oczywisty sposób może być modyfikowany poprzez przyjmowanie specjalnych, sztucznych mieszanek. Warto by było kontynuować badania w tym kierunku, ponieważ kto wie jakie znaczenie w coraz częściej pojawiających się chorobach skóry zwłaszcza wśród pacjentów pediatrycznym mają zbyt lekkomyślnie ordynowane terapie antybiotykowe lub inne niezdrowe zachowania?
Zważywszy na fakt, jak wiele doszukuje się w bakteriach jelitowych funkcji i wpływu na przeróżne choroby wydaje mi się zasadne, aby zwrócić większą uwagę na ten aspekt zdrowia człowieka i poszukiwać w nim odpowiedzi na liczne pytania. Dopiero co opublikowano artykuł w którym sugeruje się wpływ składu flory jelitowej na prezentowanie u człowieka objawów alergii, a wręcz i preferencje do rozwijania chorób autoimmunologicznych. Wydaje się, że powinno się także zwrócić uwagę na fakt, że przecież o wiele łatwiej było by kontrolować niektóre z tych przypadłości, gdyby wystarczyło do tego wprowadzenie odpowiednich modyfikacji w diecie, a jednocześnie udzielono by wskazówek w jaki sposób można tego dokonać. Szkoda, że dotychczas tak małą uwagę skupiano właśnie na tym elemencie zdrowia człowieka. A przecież skład flory jelitowej, zważywszy chociażby na ilość bakterii jaka jest obecna w organizmie każdego z nas i jak pokazują niektóre obliczenia czy statystyki może sięgać nawet powyżej kilograma masy, a jednocześnie liczbą komórek bakteryjnych przekraczać liczbę komórek własnych organizmu człowieka. Taka ilość zamieszkałych w ciele człowieka obcych organizmów nie może przecież egzystować bez wpływu na jego zdrowie. Pytanie tylko w jaki sposób poprzez dietę modyfikować ten skład. Jednocześnie też pamiętać o stosowani probiotyków, które będą o przeżycie odpowiednich gatunków bakterii dbać.
Nie jestem przekonana, czy znaczenie probiotyków jest w istocie tak potężne jak to się próbuje w ostatnim czasie forsować. Nie mniej jednak uważam, że jeśli jakieś organizmu żyją w naszym ciele i to w niemałej ilości bo przecież bakterie stanowią ogromną masę zwłaszcza te które bytują w naszych jelitach. Ich znaczenie na organizm musi być nie małe i nie da się nie zauważyć faktu, iż w zależności od kondycji tej mikroflory jelitowej mogą różnić się stany zdrowia u pewnych ludzi. Nie jestem jednak przekonana, czy można pokusić się o doszukiwanie aż tak intensywnych zależności, jakoby skład flory jelitowej miał mieć wpływ na szeroki zakres aspektów zdrowotnych od ogólnej kondycji organizmu, przez choroby autoimmunologiczne, aż po zaburzenia masy i składu ciała z rozwijaniem tendencji do tycia bądź utrzymywania szczupłej sylwetki. Wydaje się bardzo znaczące by dalej zgłębiać te kwestie i odkrywać w jaki sposób mikroorganizmy mogą wpływać na zdrowie, a nawet samopoczucie człowieka w którego organizmie bytują. Nie mniej nie przeceniałabym ich znaczenia, które choć z pewnością ważne i istotne, to jednak nie sądzę by aż tak mocno jak to naukowcy przypodobali sobie podawać w ostatnim czasie.
Probiotyki to dobrodziejstwo ! Myślę, że czasem wiedza Lekarzy o tych specyfikach jest niewspółmiernie mała. Jakby ktoś chciał się czegoś dowiedzieć, to zapraszam do lektury. Probiotyki znajdują się w mlecznych napojach fermentowanych, m.in. w kwaśnym mleku, kefi rze, jogurtach czy mleku acidofilnym (powstaje w wyniku fermentacji prowadzonej przez bakterie L. acidophilus). Bakterie kwasu mlekowego wykorzystywane są także w przemyśle serowym jako kultury starterowe, oraz odgrywają istotną rolę podczas dojrzewania sera nadając mu odpowiednie własności organoleptyczne. Produkty pochodzenia mlecznego są najczęściej wzbogacaną w probiotyki żywnością, jednakże nie dla wszystkich konsumentów mogą być dostępne ze względu na zawartość takich substancji jak laktoza, czy innych związków o działaniu alergizującym. Jedną z alternatyw wydają się być produkty pochodzenia roślinnego suplementowane bądź fermentowane bakteriami probiotycznymi. Najczęściej wykorzystywane do fermentowania surowce roślinne to produkty sojowe, zbożowe a także warzywa i owoce. Oprócz wzbogacenia surowców roślinnych w probiotyki oraz wyprodukowane przez nie substancje bioaktywne, wykazano także, że żywność fermentowana wpływa na zmniejszenie substancji przeciwodżywczych takich jak fityniany występujące m.in. w zbożach, roślinach strączkowych, oleistych czy w orzechach. Fityniany mają istotna rolę w zespole złego wchłaniania pierwiastków śladowych i białek, a zastosowane bakterie są źródłem fitazy (enzymu rozkładającego fityniany). Do innych produktów zawierających probiotyki należą m.in. mięsne produkty probiotyczne (wędliny nie poddane ogrzewaniu), mleko w proszku dla niemowląt z liofilizowanymi bakteriami probiotycznymi, suplementy diety czy preparaty farmaceutyczne. Trzeba jednak stanowczo podkreślić, że nie każdy szczep bakteryjny należący do grupy Lactobacillus ma właściwości dobroczynne, a uznanie danego szczepu za probiotyczny poprzedza szczegółowa analiza jego własności biochemicznych i mikrobiologicznych. Organizmy takie muszą posiadać status GRAS (ang. generally recognized as safe), czyli być bezpieczne dla ludzi. Istotne jest także zdecydowane rozgraniczenie preparatów zawierających probiotyki, takie jak żywność prozdrowotna czy suplementy diety, które wykazują działanie ogólnie poprawiające stan zdrowia oraz modyfikujące funkcje fizjologiczne, od probiotyków zarejestrowanych jako leki, działających zapobiegawczo i leczniczo w stosunku do danej choroby. W przypadku suplementów diety w wielu krajach brak jest tak ścisłych regulacji prawnych odnośnie zachowania jakości preparatu, jak to ma miejsce w przypadku produktów leczniczych. Należy mieć również na uwadze, że skuteczność działania danego probiotyku często może być zależna od konkretnego produktu (preparat może mieć m. in. nieprawidłowo podaną nomenklaturę czy brak zalecanej dawki wywołującej korzystne działanie). Stosowane bakterie probiotyczne, aby były skuteczne, powinny mieć ludzkie pochodzenie, czyli pochodzić z mikrobiomu człowieka. Ponadto, aby mieć zdolność do jego zasiedlenia i namnożenia muszą przeżyć podczas przejścia przez przewód pokarmowy (odporność na kwasy żołądkowe i sole kwasów żółciowych). Probiotyki muszą być także bezpieczne co oznacza m.in. stabilność w okresie przechowywania oraz użycia. Szczepy probiotyczne nie mogą posiadać genów oporności na antybiotyki. Dla preparatów zawierających probiotyk powinien być podany schemat podawania, dawka minimalna oraz czas stosowania. Uważa się, że dawka probiotyku jest zależna od szczepu i powinna wynosić od 106 - 109 do 108 -1010 CFU (ang. colony forming unit, jednostek tworzących kolonię) dziennie by uzyskać efekt zdrowotny. Efekt ten zależny jest od dawki konkretnego szczepu, ponieważ niektóre będą skuteczne gdy podamy 5*107 , inne zaś efektywnie będą działać przy dawce 109 . Duża skala skutecznych dawek odzwierciedla różnice w szczepach, dlatego też ciężko ustalić minimalną dawkę wystarczającą do wywołania korzyści zdrowotnych. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration, FDA) rekomenduje minimalną dawkę na poziomie 106 CFU, jednak do wywołania odpowiedniego działania probiotycznego, zależnego od spożytej ilości oraz wpływu przechowywania na żywotność, przyjmuje się, że dzienna ilość mikroorganizmów probiotycznych powinna wynosić 108 – 109 CFU. Jeśli chodzi o pożądane cechy technologiczne szczepów probiotycznych to najczęściej wymienia się: • łatwość produkcji dużej ilości biomasy, • oporność na procedury utrwalania takie, jak zamrażanie czy liofi lizacja, • żywotność i stabilność cech bakterii w czasie przechowywania i dystrybucji produktów probiotycznych, • wysoka przeżywalność przechowalnicza w gotowym produkcie, • brak pogorszenia cech organoleptycznych gotowych produktów, • oporność na bakteriofagi, • stabilność genetyczna. Mechanizm działania bakterii probiotycznych obejmuje konkurencję o składniki odżywcze i miejsce wiązania, wytworzenie przeciwbakteryjnych metabolitów, modyfikowanie warunków środowiskowych, a także modulację odpowiedzi immunologicznej gospodarza. Skuteczność danego probiotyku, włączając jego mechanizm działania jak i wydajność, często zależy od wzajemnego oddziaływania bakterii z mikrobiotą gospodarza oraz jego układem immunologicznym. Dany szczep powinien posiadać dobre właściwości antagonistyczne, co w praktyce oznacza, że będzie hamował wzrost bakterii patogennych np. Clostridium diffi cile czy Staphylococcus aureus. W badaniach potwierdzono, że mieszanina szczepów probiotycznych może odznaczać się większą efektywnością niż preparat zawierający jeden szczep, ze względu na występujący synergizm działania. Należy zaznaczyć, że w danym produkcie zawierającym mieszaninę probiotyków, szczepy nie powinny wykazywać działania antagonistycznego względem siebie. Dzięki efektowi synergii polepsza się integralność nabłonka jelitowego stanowiącego barierę przed osiedlaniem się bakterii patogennych, które nie przedostają się do krwioobiegu, a następnie wraz z masą kałową zostają wydalone z organizmu (wzmacnianie funkcji barierowej). Powierzchnia błony śluzowej jest ciągle narażona na działanie licznych patogenów, a przyłączenie się do niej mikroorganizmu chorobotwórczego stanowi pierwszy etap w procesie choroby. Dlatego też do ważnych cech szczepu probiotycznego należy zdolność adherencji (przylegania) do błony śluzowej, dzięki czemu bakterie mogą wytworzyć warstwę stanowiącą barierę ochronną przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Nie pozwala ona dołączyć się patogenowi poprzez przestrzenną barierę (przykrywając miejsce wiązania) lub też przez blokowanie wiązania do specyficznych receptorów. Zdolność i siła adhezji jest cechą indywdualną konkretnego szczepu, która może decydować o jego właściwościach probiotycznych, a także stanowi istotny czynnik zmian w składzie mikrobiomu jelitowego. Probiotyki mogą również przyczyniać się do regeneracji błony śluzowej poprzez zwiększenie szybkości podziałów, a także przez wzrost liczby komórek w kosmkach jelita Efekt jaki wywołują bakterie probiotyczne na organizm człowieka zależy przede wszystkim od szczepu. Każdy szczep probiotyczny powinnien zostać nazwany zgodnie z Międzynarodowym Kodem Nomenklatury – na przykład Lactobacillus (nazwa rodzaju) rhamnosus (nazwa gatunku) GG ATCC 53103 (oznaczenie literowo-cyfrowe szczepu). Na polskim rynku w preparatach probiotycznych z rodzaju Bifi dobactrium możemy m.in. znaleźć gatunki: B. bifi dum, B. longus, B. lactis, B. breve; z rodzaju Lactobacillus: L. rhamnosus, L. acidophilus, L. casei, L. plantarum; pojawiają się także bakterie Streptococcus thermophilus oraz drożdżaki – Saccharomyces boulardii. Istotne jest dopasowanie danego szczepu do korzystnego działania, w obrębie danego gatunku różne szczepy mogą różnić się pod względem wywoływanego efektu, cech technologicznych czy też mogą zostać wykorzystane w różnych jednostkach chorobowych. Rolę probiotyków, które znalazły zastosowanie w zarówno leczeniu pacjentów jak i w zapobieganiu chorób pełnią przede wszystkim bakterie kwasu mlekowego (ang. Lactic acid bacteria, LAB). W produkcji probiotyków najczęściej wykorzystuje się bakterie z rodzaju Bifi dobacterium, Lactobacillus, Lactococcus i Streptococcus. Szczepy probiotyczne wykazują wielokierunkowe działanie na organizm człowieka zarówno miejscowe jak i ogólnoustrojowe biorąc m.in. udział w syntezie witamin (np. B1, B12, K), trawieniu niektórych pokarmów (np. laktoza), stymulując perystaltykę jelit, zmniejszając poziom wchłaniania egzogennego cholesterolu czy też mając właściwości immunostymulujące i immunomodulujące. Najlepiej udokumentowane działanie kliniczne probiotyków dotyczy biegunek, zarówno bakteryjnych jak i wirusowych a także łagodzenia stanów zapalnych jelit czy ryzyka wystąpienia zespołu jelita nadwrażliwego. Ponadto probiotyki mogą być pomocniczo wykorzystywane w leczeniu zaparć. W terapii wykorzystuje się wiele gatunków – pojedynczo lub w kombinacjach np. zapobiegawczo w wystąpieniu biegunki poantybiotykowej można zastosować L. rhamnosus GG (u dzieci) albo S. boulardii (dorośli i dzieci); przy biegunce rotawirusowej skuteczne okazują się być L.reuteri (dzieci) lub kombinacja B. lactis z S.thermophilus. W zapobieganiu nawrotom biegunek u dzieci najlepszy efekt można uzyskać poprzez zastosowanie L. rhamnosus GG oraz S.boulardii, natomiast nie ma potwierdzonych danych, które wskazywałyby jednoznacznie na podobny efekt u dorosłych. W zespole jelita drażliwego uzyskano znaczną poprawę w zmniejszeniu bólu brzucha, dyskomfortu brzusznego czy wzdęć, stosując B. infantis 35624 czy Lactobacillus plantarum 299v. Skuteczność stosowania probiotyków wykazano w największej jak do tej pory metaanalizie dotyczącej stosowania probiotyków w zespole jelita nadwrażliwego. Jednak w dalszym ciągu potrzeba badań, które precyzyjnie wskazywałyby, jaki szczep jest najbardziej skuteczny. Wspomagająco w leczeniu przewlekłych zapaleń jelita (wrzodziejące zapalenie jelita grubego) stosuje się głównie L. rhamnosus, E. coli Nissle 1917, VSL3 czy Lp299v. W łagodzeniu skutków ubocznych chemioterapii i radioterapii w leczeniu raka jelita grubego (takich jak biegunki, odwodnienie, niedożywienie) pomocny okazuje się być L. rhamnosus GG. Należy zaznaczyć, że pomimo bardzo ciekawych wyników na temat roli mikrofl ory w leczeniu nowotworów w modelach doświadczalnych, to nadal brak jest silnych dowodów na rekomendowanie probiotyków u pacjentów poddawanych radio i chemioterapii. W profi laktyce i leczeniu zmian atopowych (atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa, astma oskrzelowa) można zastosować L. rhamnosus GG, E. coli O83, L. reuterii DSM 122460. Najefektywniejsze działanie przeciwalergiczne dotyczy atopowego zapalenia skóry (AZS) u kobiet w ciąży oraz niemowląt do 12 miesiąca życia, gdzie w celu zmniejszenia nasilenia i rozległości AZS stosuje się L. rhamnosus GG. W łagodzeniu objawów alergii na pyłki traw obserwuje się skuteczne działanie szczepu L. casei Shirota. Najbardziej jednak intrygującym celem jest zastosowanie probiotyków w chorobach cywilizacyjnych takich jak cukrzyca, otyłość czy zespół metaboliczny. Zachęcające są także wyniki uzyskane w badaniach nad transplantacją mikroflory (przeszczepy kału) u pacjentów otyłych. Jednak manipulacje w składzie i proporcji mikrobioty w walce zarówno z otyłością jak i chorobami z nią związanymi, wymagają przeprowadzenia wieloośrodkowych badań klinicznych z udziałem dużej liczby osób. WHO uznaje stosowanie probiotyków za bezpieczne, jednocześnie podkreślając konieczność wykonania bardzo precyzyjnych badań danego szczepu pod względem jego oddziaływania na organizm człowieka. Niekorzystne działanie LAB jest bardzo rzadkie, zaliczamy do nich przede wszystkim bakteriemię (przy czym są one głównie wywołane przez Lactobacillus), a także zapalenie wsierdzia. Jednakże w czasie ostatnich lat infekcje spowodowane stosowaniem preparatów zawierających Lactobaciilus i Bifi - dobacterium obejmowały 0,05-0,4% przypadków zapaleń wsierdzia oraz bakteriemii. Były one obserwowane przede wszystkim u osób przewlekle lub poważnie chorych z obniżoną odpornością, gdzie tym samym zaleca się ostrożne stosowanie probiotyków u tych pacjentów. W szczególności jeśli spełniają wszystkie podane kryteria: inwazyjna terapia układu pokarmowego lub innych narządów, chroniczna immunosupresja, anybiotykoterapia. Warto pamiętać, że niektóre leki mogą zaburzać działanie probiotyków przy jednoczesnym ich podaniu. Duża ilość witaminy K w diecie osłabia działanie warfaryny, zaś zahamowanie wchłaniania tej witaminy, np. na skutek stosowania antybiotyków przy niedostatecznej podaży witaminy z pokarmem lub biegunki, może nasilić działanie warfaryny (krwotoki). Podawanie probiotyków produkujących witaminę K może zrównoważyć efekt jej niedoboru i zapobiec krwawieniom spowodowanym podawaniem warfaryny w skojarzeniu z antybiotykiem. Jak zostało wspomniane preparaty probiotyczne zawierają żywe bakterie dlatego też podanie ich równocześnie z antybiotykami może przyczynić się do zmniejszenia skuteczności bakterii z rodzajów Lacidophillus oraz Bifi dobacterium. Tym samym podanie probiotyku powinno być oddzielone w czasie na co najmniej dwie godziny od podania antybiotyku. Analogicznie sytuacja przedstawia się przy stosowaniu leków przeciwgrzybicznych oraz preparatów zawierających drożdżaki, co w praktyce oznacza, że nie powinno się stosować doustnych leków przeciwgrzybicznych z doustnymi probiotykami zawierającymi np. S. boulardii. Na rynku polskim najczęściej w probiotykach ginekologicznych stosuje się bakterie z rodzaju Lactobacillus: L. rhamnosus, L. reuteri, L. gasseri, L. plantarum czy L. fermentum. Pacjenci z obniżoną odpornością, oraz tacy którzy przyjmują duże dawki leków immunosupresyjnych takich jak cyklosporyna, azatiopryna czy środki stosowane w chemioterapii powinni zachować ostrożność przy stosowaniu antybiotyków jaki i probiotyków ze względu ryzyka wywołania infekcji. Na polskim rynku probiotycznym wyróżniamy preparaty zarejestrowane jako leki, preparaty w postaci farmaceutycznej (suplementy diety lub dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego [w tym medycznego]), mleko modyfikowane dla niemowląt oraz jogurty probiotyczne i inne produkty mleczne wzbogacane w probiotyki. Bakterie probiotyczne mające zastosowanie w profilaktyce i leczeniu, najczęściej poddaje się liofi lizacji (suszenie sublimacyjne zamrożonych mikroorganizmów), a następnie tak przygotowaną biomasę zamyka się w szklanych ampułkach lub fiolkach, saszetkach lub kapsułkach. Na polskim rynku możemy znaleźć preparaty probiotyczne także w postaci kropli doustnych, płynu doustnego, drażetek, tabletek, tabletek do ssania czy proszku do sporządzania zawiesiny doustnej. Większość posiada status OTC (ang. over-the-counter drugs), czyli są lekami czy też suplementami diety dostępnymi bez recepty lekarskiej. Można wyróżnić następujące grupy probiotyków: doustne dla dzieci i dorosłych działające na układ pokarmowy, doustne dla kobiet działające na mikrobiotę pochwy. Szeroka gama probiotyków powoduje niejednokrotnie wśród konsumentów dezorientację, który probiotyk wybrać. Ciekawe reklamy, atrakcyjne opakowania i przystępne ceny zachęcają konsumentów do zakupów. Wybór jednakże nie jest łatwy, a informacje umieszczane przez producentów na etykietach wymagają uważnej lektury przed zakupem, na co nie zawsze jest wystarczająca ilość czasu. Wydaje się, że opinie i rekomendacje wydawane przez podmioty zajmujące się profesjonalnie oceną jakości suplementów diety, mogłyby służyć pomocą w podejmowaniu właściwych decyzji przez konsumentów, oraz pełnić rolę edukacyjną społeczeństwa. Instytut Jakości JCI pełni rolę takiego podmiotu i już niebawem ukaże się raport dotyczący jakości wybranych produktów z kategorii produktów probiotycznych. ( autorka: Anna Zaremba - UJ )