Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek poprosił minister zdrowia Izabelę Leszczyna o rozważenie wyrównania sytuacji kobiet i mężczyzn w zakresie nabywania tytułu Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi i związanych z nim przywilejów.

Z uwagi na fundamentalne znaczenie zasady równości płci w polskim, europejskim i międzynarodowym porządku prawnym, RPO zwraca uwagę Pani Minister na problem nierównego ukształtowania sytuacji prawnej kobiet i mężczyzn oddających krew. Jak wynika z rozporządzenia Ministra Zdrowia z 11 września 2017 r. w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców krwi, mężczyźni w ciągu roku mogą oddać 2700 ml krwi, a kobiety - 1800 ml.

Rzecznik wskazuje, że jakkolwiek trudno dyskutować ze wskazanymi w przepisach limitami, to od objętości pobranej krwi przepisy uzależniają przyznanie określonych ulg, uprawnień i odznaczeń, w tym odznaki „Honorowy Dawca Krwi - Zasłużony dla Zdrowia Narodu". Tym samym, kobieta - zakładając że będzie oddawała krew w maksymalnej objętości i maksymalnej rocznej częstotliwości - zawsze w stosunku do mężczyzny działającego w taki sam sposób, nabędzie prawo do tych ulg i przywilejów później.

Nierówne traktowanie krwiodawczyń i krwiodawców w tym zakresie było już przedmiotem korespondencji Rzecznika z MZ. Dotychczas resort stał na stanowisku, że nie ma możliwości zmian co do odstępów między donacjami. Spowodowałyby wysokie koszty operacyjne dla systemu publicznej służby krwi (wymiana dotychczasowych odznaczeń). Istotnym elementem utrudniającym zmiany jest niekompletna ewidencja w systemach informatycznych. Dodatkowo spowodowałoby to trudności w potwierdzaniu i weryfikacji objętości oddanej krwi lub równoważnych ilości jej składników.

Niemniej z odpowiedzi MZ wynikało także, że trwają prace nad nową regulacją dotyczącą krwiodawstwa i krwiolecznictwa, która ma wprowadzić dodatkowe odznaczenia po oddaniu 50 litrów krwi lub równoważnych ilości jej składników dla mężczyzn i 40 litrów dla kobiet.

RPO tłumaczy, że z perspektywy zasady równości kwestią, która może budzić wątpliwości, nie jest zróżnicowane traktowanie w zakresie częstotliwości pobrań krwi od kobiet i mężczyzn w skali roku, które może być uzasadnione różnicami fizjologicznymi między płciami, co w swej odpowiedzi potwierdził Minister Zdrowia. Za naruszające zasadę równości uznać należy spowodowane takim zróżnicowaniem gorsze traktowanie kobiet w porównaniu do mężczyzn w sytuacji, w której ta sama ilość krwi, przekraczająca 1800 ml, jest stosowana jako kryterium upoważniające osoby oddające krew do skorzystania z określonych uprawnień albo nadania im określonych przywilejów.

W ocenie RPO art. 7 ust. 1 ustawy o publicznej służbie krwi, w związku z przepisami rozporządzenia w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców krwi, prowadzi do dyskryminacji pośredniej. Przepis ustawy stanowi, że Zasłużonemu Honorowemu Dawcy Krwi, który oddał co najmniej 20 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość jej składników, mogą być nadawane ordery i odznaczenia oraz odznaka „Honorowy Dawca Krwi - Zasłużony dla Zdrowia Narodu". Ze względu na wskazane w załączniku nr 3 do rozporządzenia limitacje w częstotliwości oddawania krwi, kobieta będzie w stanie spełnić ten warunek w okresie donacji trwającym 11,11 lat, a mężczyzna - 7,4 lat.

Rzecznik wskazuje, że przyjęte obiektywne kryterium ilości oddanej krwi - takiej samej dla obu płci, ze względu na wskazaną limitację w częstotliwości rocznej donacji krwi przez kobiety i mężczyzn - stawia zatem kobiety w gorszym położeniu od mężczyzn. Generuje bowiem nieproporcjonalnie dłuższy okres donacji potrzebny, aby uzyskały one związane z tym kryterium uprawnienie do orderów i odznaczeń.

Podobna nieproporcjonalność w porównaniu do zróżnicowania limitów oddania krwi w ciągu roku przez kobiety i mężczyzn zachodzi także na gruncie niektórych przepisów u.p.s.k. Wprowadzają one zróżnicowanie dla kobiet i mężczyzn w ilości krwi, upoważniającej do określonych uprawnień albo nadania im określonych przywilejów, jak np. art. 6 ust. 3-5 u.p.s.k. określający warunki uzyskania tytułu Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi - odpowiednio - III stopnia, II stopnia i I stopnia oraz brązowej, srebrnej i złotej odznaki honorowej.

Zgodnie z nim do uzyskania tytułu „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi III stopnia" i brązowej odznaki honorowej „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi III stopnia" kobieta jest uprawniona po 2,7 lat donacji (wymóg oddania co najmniej 5 litrów krwi), mężczyzna - po 2,2 latach donacji (co najmniej 6 litrów krwi), tytułu „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi II stopnia" i srebrnej odznaki honorowej „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi II stopnia" kobieta jest uprawniona po 5,5 latach donacji (co najmniej 10 litrów krwi), mężczyzna - po 4,4 latach donacji (co najmniej 12 litrów krwi), zaś tytułu „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi I stopnia” i złotej odznaki honorowej „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi I stopnia" kobieta jest uprawniona po 8,3 latach donacji (co najmniej 15 litrów krwi), mężczyzna natomiast - 6,6 latach donacji (co najmniej 18 litrów krwi) - przy założeniu o oddawaniu krwi w maksymalnej rocznej ilości i częstotliwości przewidzianej na gruncie rozporządzenia dla kobiet i mężczyzn.

Rekomendacja RPO powinna znaleźć zastosowanie w zakresie wszystkich uprawnień przyznawanych dawcom krwi, zarówno aktualnie obowiązujących, jak i projektowanych. A względy finansowe nie mogą uzasadniać utrzymywania rozwiązań prawnych naruszających zasadę równości płci, umożliwiając co najwyżej jej osiąganie w sposób stopniowy.

Podzielając stanowisko MZ, że krwiodawstwo to misja i odpowiedzialność, a świadomość uratowania komuś życia jest jedną z najistotniejszych wartości honorowego krwiodawstwa, RPO podkreśla, że wszystkie osoby decydujące się na oddanie krwi powinny mieć prawo do wiążących się z tym uprawnień i przywilejów, niezależnie od płci i innych charakteryzujących je cech, jak podstawa czy forma realizacji aktywności zawodowej.

Rzecznik tłumaczy, że decyzja przybierająca postać przepisu prawa powszechnie obowiązującego czy prawa miejscowego, powinna zatem w każdych okolicznościach realizować konstytucyjny standard równości. Tymczasem z wniosków wpływających do BRPO wynika, że osoby prowadzące własną działalność gospodarczą będące krwiodawcami nie mogą korzystać z uprawnień - takich samych lub podobnych - przysługujących krwiodawcom, będącym osobami zatrudnionymi w ramach stosunku pracy.

Marcin Wiącek poprosił Minister Zdrowia o rozważenie wyrównania sytuacji kobiet i mężczyzn w zakresie nabywania tytułu Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi i związanych z nim przywilejów przez wprowadzenie w ustawie takich kryteriów ilości oddanej krwi dla kobiet i mężczyzn, które pozostają w proporcji do różnicy częstotliwości jej oddawania przez kobiety i mężczyzn, wynikającej z rozporządzenia, w celu zrównania okresu donacji jako kryterium nabycia określonych uprawień czy przywilejów.

Zapytał też, na jakim etapie są zapowiadane w piśmie z 28 lipca 2023 r. zmiany w uregulowaniach prawnych dotyczących krwiodawstwa i czy planowane jest uwzględnienie w nich konieczności zapewnienia równego traktowania wszystkich osób będących dawcami krwi, w zakresie wyżej wskazanym.

Źródło: Biuro RPO