Warsztaty poświęcone zaburzeniom psychicznym, najnowszym metodom terapii i indywidualne konsultacje przygotowali dla zainteresowanych organizatorzy rozpoczętego w poniedziałek Tygodnia Zdrowia Psychicznego w Katowicach.
Wydarzenie w Centrum Informacji Naukowej i Bibliotece Akademickiej w Katowicach jest adresowane do wszystkich osób zainteresowanych problematyką zdrowia psychicznego, pomocą psychologiczną, nowymi nurtami i trendami w udzielaniu wsparcia psychologicznego.
Z inicjatywą wystąpił śląski oddział Międzynarodowego Stowarzyszenia Studentów Medycyny IFMSA – Poland.
„Wciąż spotykamy się z bardzo dużą stygmatyzacją osób chorych psychicznie. My staramy się edukować, prowadzimy m.in. warsztaty w szkołach, gdzie pokazujemy uczniom, że problemy psychiczne są, że mózg może chorować jak każdy inny narząd i jest to choroba, z którą należy sobie radzić, a najlepszym sposobem pomocy dla osoby chorej psychicznie jest wsparcie, jakie może otrzymać od swoich bliskich, od rodziny” – powiedziała podczas poniedziałkowej konferencji prasowej Agnieszka Hoffmann z IFMSA–Poland.
„Warsztaty, które proponujemy, potencjalnie mogą poszerzyć perspektywę osób biorących w nich udział, a więc skonfrontować z pewnymi trudnościami, problemami, a jednocześnie pokazać techniki pracy współcześnie coraz częściej stosowane” – dodała Maria Flakus z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Popołudniowe spotkania w ramach Tygodnia Zdrowia Psychicznego potrwają do 10 marca. Są bezpłatne i otwarte dla wszystkich zainteresowanych.
Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl
Komentarze
[ z 5]
Myślę, że wielu chorych nie zgłasza się na terapię w związku z krążącymi mitami dotyczącymi leczenia psychiatrycznego. To w Polsce duży problem. Często zdarza się też, że psychiatrzy nie stosują innowacyjnych rozwiązań. Może i dysponujemy szeroką gamą leków przeciwdepresyjnych, ale terapia jest niestety wciąż obciążona wieloma działaniami niepożądanymi i to z ich powodu pacjenci boją się iść do lekarza i otrzymać diagnozę. Tak nie może być. Myślą, że odwleką leczenie, a wtedy problem będzie się tylko pogarszał. Zawsze jest zasadne szukanie nowych leków. Z leczeniem schizofrenii przykładowo wciąż często występuje problem objawów pozapiramidowych związany z hamowaniem określonych szlaków dopaminowych. Potrzebujemy jak najbardziej selektywnych neuroleptyków, które będą działały przeciwpsychotycznie (przeciw objawom pozytywnym). Wiele stosowanych leków nadal je wywołuje, a te bardziej selektywne mogą być np. dla pacjenta niewskazane.
Bardzo ważne jest, aby pamiętać, że psychoza może zdarzyć się każdemu. Jest to choroba, która występuje od zarania ludzkości i pod każdą szerokością geograficzną. Może być leczona tak jak inne choroby, choć jej przyczyny nie są do końca znane. Czasem choroba wybucha nagle w postaci ostrej psychozy a niekiedy objawy są tak niewyraźne i trwają tak długo, że czasem dopiero po roku od pojawienia się pierwszych sygnałów chory trafia do lekarza. Z chorobą trzeba się pogodzić i poddać się leczeniu. Im szybciej to nastąpi tym lepiej. Nie odwlekajmy go w czasie, ponieważ może się zdarzyć tak, że całkowicie stracimy kontrolę. Warto również zwracać uwagę najbliższym jeśli dostrzeżemy u nich coś niepokojącego.
Bardzo ciekawe uwagi i fakty można przeczytać w publikacji prof. Marii Załuskiej o wsparciu i opiece zdrowotnej osób z zaburzeniami psychicznymi. Podejmowano wiele prób modyfikowania postaw publicznych wobec osób chorujących psychicznie poprzez działania protestacyjne i edukacyjne, Jednak za bardziej obiecujące uchodzą działania angażujące w bezpośredni kontakt z osobami obciążanymi piętnem, a także z dobrymi praktykami w systemie opieki psychiatrycznej. Dobre doświadczenia łatwiej prowadzą do zmiany postaw. O dobre doświadczenia łatwiej w dobrze funkcjonujących placówkach. O dobre placówki łatwiej w dobrym systemie ochrony zdrowia psychicznego. Podstawowym zadaniem NPOZP w dziele zapewnienia Polakom lepszej, bardziej przyjaznej i pomocnej opieki psychiatrycznej jest wdrożenie zmiany modelu tej opieki – tj. stopniowe przechodzenie od modelu „azylowego” do modelu „środowiskowego”. Model azylowy zakłada, że zasadnicze zadania w dziedzinie ochrony zdrowia psychicznego są rozwiązywane przez umieszczanie szukających pomocy w dużych, scentralizowanych instytucjach psychiatrycznych, oferujących im schronienie, opiekę i nadzór. Tę rolę od wielu dekad pełniły tzw. duże szpitale psychiatryczne, gromadzące po kilkuset do ponad tysiąca chorych i tworzące dla nich zastępcze środowisko życia, z namiastkami naturalnego i narzuceniem reguł całkowicie i przez długi czas kontrolujących ich postępowanie. Duże instytucje z konieczności oddalone od miejsca zamieszkania większości chorych, w sposób nieunikniony osłabiały ich więzi i relacje z wcześniejszym środowiskiem społecznym, a poddawały silnej presji interesów własnych instytucji kosztem zatracania autonomii, samodzielności i aktywności oraz rezygnacji z indywidualnych potrzeb i tożsamości. W tych warunkach niezwykle trudno było realizować takie cele terapeutyczne, które ułatwiały odzyskiwanie samodzielności w życiu poza szpitalem psychiatrycznym – dlatego powszechnie krytykowano to rozwiązanie za promowanie „choroby szpitalnej” (zależności od opieki szpitala), czy zjawiska „drzwi obrotowych” (wielokrotnych powrotów do szpitala). Mimo wielu zmian mających poprawić instytucjonalny klimat współczesnych dużych szpitali psychiatrycznych, wspomniana krytyka pozostaje w znacznym stopniu aktualna. W Polsce mamy ok. 50 dużych szpitali psychiatrycznych – o sile ich wpływu na system psychiatrycznej opieki zdrowotnej wskazuje fakt, że pochłaniają one ok. 80% ogółu wydatków na świadczenia psychiatryczne. Odejście od modelu azylowego wiąże się zwłaszcza z przejęciem większości zadań dużych szpitali przez placówki rozproszone, przybliżone do miejsca zamieszkiwania potencjalnych chorych – w Polsce, w praktyce, do oddziałów psychiatrycznych usytuowanych w lokalnych (powiatowych, miejskich) szpitalach wielospecjalistycznych. W modelu środowiskowym szpitale psychiatryczne w dotychczasowej roli tracą rację bytu. Model środowiskowy to dążenie do ograniczenia potrzeby hospitalizacji psychiatrycznej, poprzez udostępnianie alternatywnych wielu form pomocy wobec pobytu w szpitalu i przybliżanie ich do miejsc zamieszkania chorych, takich jak: aktywne poradnie z szeroką ofertą terapeutyczną, mobilne zespoły środowiskowe oferujące w zwiększonym zakresie możliwość świadczenia pomocy w domu chorego, placówki terapii i rehabilitacji w warunkach pobytu dziennego. Liczne doświadczenia zagraniczne wskazują na możliwość innych jeszcze alternatywnych wobec szpitali form pomocy (np. pensjonatów kryzysowych, mieszkań kryzysowych, ośrodków wsparcia i umacniania). Obok form pomocy zdrowotnej, środowiskowa ochrona zdrowia psychicznego oferuje zwykle zróżnicowaną i dostosowaną do uzasadnionych potrzeb ofertę wsparcia społecznego (np. pomoc bytowa, mieszkaniowa, kryzysowa) i uczestnictwa (różne formy wspomaganej nauki, chronionego lub wspomaganego zatrudnienia, poradnictwa zawodowego). Istotnymi cechami opieki środowiskowej są: dostępność pomocy, jej indywidualizacja i dostosowanie, koordynacja i zachowanie ciągłości wtedy, gdy jest ona potrzebna. Jest sprawą oczywistą, że taki system opieki może kierować swe oddziaływanie do określonej terytorialnie społeczności lokalnej, która bierze odpowiedzialność za jego udostępnienie i funkcjonowanie. Cele wspomnianej transformacji opieki psychiatrycznej od modelu azylowego do środowiskowego można zamknąć w kilku hasłach. Pierwsze z nich streszcza termin deinstytucjonalizacja, który oznacza w tym kontekście przeniesienie ciężaru pomocy z wielkiej, hierarchicznej instytucji (szpitala psychiatrycznego) do ośrodków pomocy i wspierania usytuowanych w obrębie lokalnej społeczności. Drugie hasło akcentuje upodmiotowienie, co wymaga odejścia od traktowania potrzebujących pomocy jako wymagających kierowania i wyręczania podopiecznych, na rzecz respektowania ich osobowej autonomii. Oznacza to niekiedy trudną konieczność wysłuchiwania, uzgadniania, negocjowania spornych racji, a czasem bezpiecznego bilansowania ryzyka. Trzecim hasłem jest odpowiedzialność, to znaczy podjęcie przez społeczność zadania solidarnej pomocy osobom zagrożonym zdrowotnym kryzysem psychicznym lub doświadczającym go. Oznacza to zwłaszcza zmianę postaw – od wykluczających do włączających te osoby w życie wspólnoty, z niezbędnym do tego zasobem zrozumienia, życzliwości i kompetencji. Wreszcie czwarte hasło wskazuje na społeczność (wspólnota), ponieważ układem odniesienia dla organizowania ochrony zdrowia psychicznego jest lokalna społeczność, jej organizatorem jest samorząd lokalny, a beneficjentami są potrzebujący pomocy współobywatele. W kolejnych rozdziałach tej książki zostaną przedstawione aktualne zasoby organizacyjne systemu ochrony zdrowia psychicznego w Polsce, a także podstawowe informacje o tym jak współczesna psychiatria opisuje i rozumie zaburzenia, którymi się zajmuje. Szukając w nich wiedzy i wskazówek warto zastanowić się, co można, co należałoby zrobić, aby formy organizacji dostępne w Polsce i dostępne w naszej lokalnej społeczności zachęcały do poszukiwania pomocy, a nie odpychały od niej. Podstawowymi przeszkodami w podejmowaniu leczenia zaburzeń psychicznych jest brak wiedzy i informacji na temat ich objawów, możliwości skutecznego leczenia oraz lęk przed kontaktem z placówkami psychiatrycznymi. Lęk ten spowodowany jest rozpowszechnieniem w społeczeństwie błędnych negatywnych przekonań i postaw (stereotypów) na temat chorób, chorych psychicznie. Wbrew współczesnej wiedzy i praktyce, choroby psychiczne są nadal często spostrzegane, jako wstydliwe, beznadziejne i nieuleczalne. Chorzy, jako osoby niebezpieczne i godne pogardy, których należy unikać. Powoduje to obawę przed kontaktem z lecznictwem psychiatrycznym, jako nieodwracalnie stygmatyzującym i skazującym na społeczne wykluczenie. Tymczasem większość zaburzeń psychicznych rozpoznanych odpowiednio wcześnie, można dziś skutecznie wyleczyć. Obawy przed chorobą psychiczną powodują, że w wielu przypadkach leczenie jest podejmowane z opóźnieniem, gdy choroba jest już rozwinięta i trudniejsza do opanowania niż na początku. Problem stygmatyzacji i dyskryminacji chorych psychicznie i psychiatrii jest na tyle poważny, a negatywne postawy tak rozpowszechnione, że ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, jako trzecie zadanie ochrony zdrowia psychicznego w Polsce wymienia „kształtowania wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dyskryminacji”. Ponadto poważną barierę stanowi ciągle jeszcze niewystarczająca dostępność różnych placówek leczenia psychiatrycznego, zwłaszcza poradni i innych form leczenia w środowisku poza szpitalnym. Długie oczekiwanie na przyjęcie w poradni powoduje zaostrzenie objawów i hospitalizację psychiatryczną, której można byłoby uniknąć, gdyby pacjent wcześniej mógł dostać się do lekarza czy psychologa w poradni. Szczególną trudnością jest niedostateczna wiedza o chorobie połączona z brakiem wglądu i krytycyzmu do jej objawów u chorego, który podobnie jak rodzina zaprzecza i wypiera ze świadomości możliwość choroby psychicznej. Utrudnia to decyzję o zgłoszeniu się do placówki medycznej i opóźnia moment rozpoznania choroby i rozpoczęcia leczenia. Dlatego ważną rolę odgrywają osoby z najbliższej rodziny chorego, które jako pierwsze mogą zauważyć jego niepokojące wypowiedzi, czy zmiany zachowania. Pomocna tu jest, wprowadzana ostatnio w Polsce, metoda otwartego dialogu, w której w pierwszej interwencji kluczową rolę odgrywa rozmowa z chorym o problemach chorego w gronie, w którym równoprawnymi uczestnikami są chory, jego rodzina i inne osoby z otoczenia społecznego oraz profesjonaliści. Mimo wielu lat pracy nad reformą, nadal w opiece psychiatrycznej w Polsce występują obszary zaniedbań. Sytuacja ta wymaga wzmożonych wysiłków organizacyjnych i nakładów finansowych. Kierunek koniecznych zmian został wskazany w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2010-2015. Istotną rolę w tworzeniu środowiskowej opieki psychiatrycznej mają do odegrania samorządy terytorialne. Poradnik ma dostarczyć ich przedstawicielom i innym osobom zaangażowanym w tworzenie środowiskowej opieki psychiatrycznej kompendium wiedzy o podstawach organizacyjno – prawnych tej opieki, a także o zdrowiu psychicznym i jego zaburzeniach, oraz o zasadach leczenia i wspierania uczestnictwa społecznego, osób z zaburzeniami psychicznymi. Prawo do ochrony zdrowia psychicznego, tak jak zdrowia w ogóle, jest konstytucyjnym prawem każdego obywatela. Obejmuje ono równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W leczeniu zaburzeń psychicznych istotne znaczenie mają zarówno oddziaływania biologiczno-medyczne jak i psychologiczno – społeczne, ukierunkowanie na chorego i jego otoczenie społeczne, a w szczególności rodzinę. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego zadania w zakresie opieki nad zdrowiem psychicznym przypisuje organom administracji państwowej i samorządowym, oraz placówkom ochrony zdrowia i jednostkom opieki społecznej. W realizacji tych zadań przewidziany jest udział organizacji pozarządowych i innych podmiotów. Nowoczesny model opieki nad zdrowiem psychicznym, wdrażany w Europie i świecie jest zorientowany środowiskowo. Wprowadzenie go wymaga deinstytucjonalizacji, czyli stopniowego odchodzenia od dużych szpitali psychiatrycznych na rzecz udzielania świadczeń medycznych i oparcia społecznego w niewielkich lokalnych placówkach środowiskowych. W Polsce ustawa o ochronie zdrowia psychicznego przewiduje udzielanie świadczeń lecznictwa psychiatrycznego w placówkach stacjonarnych (szpitalnych i opieki długoterminowej), dziennych, ambulatoryjnych i leczenia środowiskowego (domowego). Placówki te mogą być wyspecjalizowane np. dla dzieci i młodzieży, osób uzależnionych od alkoholu, substancji psychoaktywnych, osób z zaburzeniami nerwicowymi itp. Tworzenie i odpowiednie rozmieszczenie placówek lecznictwa psychiatrycznego należy do kompetencji wojewodów. Natomiast promocja zdrowia psychicznego, profilaktyka zaburzeń i oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi jest zadaniem samorządów gminnych i powiatowych – własnym lub zleconym i finansowanym przez administrację rządową w ramach pomocy społecznej. Zadania w zakresie profilaktyki realizowane są w ramach ośrodków pomocy społecznej, poradnictwa specjalistycznego, poradni psychologiczno-pedagogicznych i rodzinnych oraz centrów interwencji kryzysowej, natomiast oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi jest świadczone w formie pomocy finansowej i rzeczowej, a także przez dzienne ośrodki wsparcia, środowiskowe domy samopomocy, mieszkania chronione, specjalistyczne psychiatryczne usługi opiekuńcze i w domach pomocy społecznej (domy opieki). Ważną rolę w społecznej integracji osób psychicznie chorych odgrywa rehabilitacja ukierunkowana na przywracanie zdolności do zarobkowania. Służą temu Warsztaty Terapii Zajęciowej, Zakłady Aktywizacji Zawodowej, kluby pracy i różne formy chronionego zatrudnienia. W działaniach na rzecz zdrowia psychicznego i społecznej integracji osób z jego zaburzeniami istotne znaczenie ma terytorialność, komplementarność i koordynacja świadczeń. Istnieje potrzeba integrowania świadczeń medycznych i psychospołecznych udzielanych przez podmioty odrębnie zarządzane i finansowane. Ważnym krokiem w tym kierunku są planowane centra zdrowia psychicznego, które będą udzielać zintegrowanych świadczeń ambulatoryjno domowych, dziennych i całodobowych dla ludności określonego terytorium (około 50-150 tys. mieszkańców) i we współpracy z lokalnym samorządem, jednostkami oparcia społecznego, oraz organizacjami pozarządowymi, a w szczególności stowarzyszeniami i grupami samopomocowymi osób chorujących psychicznie i ich rodzin. Granica między zdrowiem psychicznym, zakłóceniem dobrostanu psychicznego związanym z trudnymi sytuacjami i zdarzeniami, a zaburzeniami psychicznymi jest nieostra. Promocja zdrowia psychicznego powinna obejmować całą populację, a profilaktyka – grup osób o zwiększonym ryzyku zachorowania (dzieci i młodzież, kobiety w okresie ciąży i połogu, osoby w podeszłym wieku i osoby znajdujące się w sytuacjach szczególnego obciążenia stresem). Leczenie zaburzeń psychicznych powinno się odbywać przede wszystkim w domu, lub jak najbliżej miejsca zamieszkania chorego. Pilnym zadaniem jest zwiększenie dostępności świadczeń lecznictwa psychiatrycznego, gdyż aktualne wskaźniki ich dostępności wskazują na znaczne deficyty i nierównomierne rozmieszczenie placówek. Ważne znaczenie ma przenoszenie leczenia stacjonarnego z dużych szpitali psychiatrycznych do oddziałów psychiatrii w szpitalach ogólnych. W leczeniu powinno się łączyć metody farmakologiczne z psychoterapią i innymi oddziaływaniami psychospołecznymi, oraz psychoedukacją pacjenta i rodziny. Istotną barierą dostępności do leczenia psychiatrycznego jest nadal społeczna stygmatyzacja i strukturalna dyskryminacja chorych, ich rodzin i psychiatrii. Zmiana postaw społecznych wobec chorych i psychiatrii w kierunku pozytywnym wymaga szeroko zakrojonych oddziaływań z włączeniem systemu edukacji i mediów. Zabezpieczenie legislacyjne i finansowe kontynuacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego jest konieczne dla przeprowadzenia niezbędnej reformy opieki psychiatrycznej i upowszechnienia w Polsce rekomendowanego dla Europy modelu środowiskowego tej opieki.
Bardzo ciekawe uwagi i fakty można przeczytać w publikacji prof. Marii Załuskiej o wsparciu i opiece zdrowotnej osób z zaburzeniami psychicznymi. Podejmowano wiele prób modyfikowania postaw publicznych wobec osób chorujących psychicznie poprzez działania protestacyjne i edukacyjne, Jednak za bardziej obiecujące uchodzą działania angażujące w bezpośredni kontakt z osobami obciążanymi piętnem, a także z dobrymi praktykami w systemie opieki psychiatrycznej. Dobre doświadczenia łatwiej prowadzą do zmiany postaw. O dobre doświadczenia łatwiej w dobrze funkcjonujących placówkach. O dobre placówki łatwiej w dobrym systemie ochrony zdrowia psychicznego. Podstawowym zadaniem NPOZP w dziele zapewnienia Polakom lepszej, bardziej przyjaznej i pomocnej opieki psychiatrycznej jest wdrożenie zmiany modelu tej opieki – tj. stopniowe przechodzenie od modelu „azylowego” do modelu „środowiskowego”. Model azylowy zakłada, że zasadnicze zadania w dziedzinie ochrony zdrowia psychicznego są rozwiązywane przez umieszczanie szukających pomocy w dużych, scentralizowanych instytucjach psychiatrycznych, oferujących im schronienie, opiekę i nadzór. Tę rolę od wielu dekad pełniły tzw. duże szpitale psychiatryczne, gromadzące po kilkuset do ponad tysiąca chorych i tworzące dla nich zastępcze środowisko życia, z namiastkami naturalnego i narzuceniem reguł całkowicie i przez długi czas kontrolujących ich postępowanie. Duże instytucje z konieczności oddalone od miejsca zamieszkania większości chorych, w sposób nieunikniony osłabiały ich więzi i relacje z wcześniejszym środowiskiem społecznym, a poddawały silnej presji interesów własnych instytucji kosztem zatracania autonomii, samodzielności i aktywności oraz rezygnacji z indywidualnych potrzeb i tożsamości. W tych warunkach niezwykle trudno było realizować takie cele terapeutyczne, które ułatwiały odzyskiwanie samodzielności w życiu poza szpitalem psychiatrycznym – dlatego powszechnie krytykowano to rozwiązanie za promowanie „choroby szpitalnej” (zależności od opieki szpitala), czy zjawiska „drzwi obrotowych” (wielokrotnych powrotów do szpitala). Mimo wielu zmian mających poprawić instytucjonalny klimat współczesnych dużych szpitali psychiatrycznych, wspomniana krytyka pozostaje w znacznym stopniu aktualna. W Polsce mamy ok. 50 dużych szpitali psychiatrycznych – o sile ich wpływu na system psychiatrycznej opieki zdrowotnej wskazuje fakt, że pochłaniają one ok. 80% ogółu wydatków na świadczenia psychiatryczne. Odejście od modelu azylowego wiąże się zwłaszcza z przejęciem większości zadań dużych szpitali przez placówki rozproszone, przybliżone do miejsca zamieszkiwania potencjalnych chorych – w Polsce, w praktyce, do oddziałów psychiatrycznych usytuowanych w lokalnych (powiatowych, miejskich) szpitalach wielospecjalistycznych. W modelu środowiskowym szpitale psychiatryczne w dotychczasowej roli tracą rację bytu. Model środowiskowy to dążenie do ograniczenia potrzeby hospitalizacji psychiatrycznej, poprzez udostępnianie alternatywnych wielu form pomocy wobec pobytu w szpitalu i przybliżanie ich do miejsc zamieszkania chorych, takich jak: aktywne poradnie z szeroką ofertą terapeutyczną, mobilne zespoły środowiskowe oferujące w zwiększonym zakresie możliwość świadczenia pomocy w domu chorego, placówki terapii i rehabilitacji w warunkach pobytu dziennego. Liczne doświadczenia zagraniczne wskazują na możliwość innych jeszcze alternatywnych wobec szpitali form pomocy (np. pensjonatów kryzysowych, mieszkań kryzysowych, ośrodków wsparcia i umacniania). Obok form pomocy zdrowotnej, środowiskowa ochrona zdrowia psychicznego oferuje zwykle zróżnicowaną i dostosowaną do uzasadnionych potrzeb ofertę wsparcia społecznego (np. pomoc bytowa, mieszkaniowa, kryzysowa) i uczestnictwa (różne formy wspomaganej nauki, chronionego lub wspomaganego zatrudnienia, poradnictwa zawodowego). Istotnymi cechami opieki środowiskowej są: dostępność pomocy, jej indywidualizacja i dostosowanie, koordynacja i zachowanie ciągłości wtedy, gdy jest ona potrzebna. Jest sprawą oczywistą, że taki system opieki może kierować swe oddziaływanie do określonej terytorialnie społeczności lokalnej, która bierze odpowiedzialność za jego udostępnienie i funkcjonowanie. Cele wspomnianej transformacji opieki psychiatrycznej od modelu azylowego do środowiskowego można zamknąć w kilku hasłach. Pierwsze z nich streszcza termin deinstytucjonalizacja, który oznacza w tym kontekście przeniesienie ciężaru pomocy z wielkiej, hierarchicznej instytucji (szpitala psychiatrycznego) do ośrodków pomocy i wspierania usytuowanych w obrębie lokalnej społeczności. Drugie hasło akcentuje upodmiotowienie, co wymaga odejścia od traktowania potrzebujących pomocy jako wymagających kierowania i wyręczania podopiecznych, na rzecz respektowania ich osobowej autonomii. Oznacza to niekiedy trudną konieczność wysłuchiwania, uzgadniania, negocjowania spornych racji, a czasem bezpiecznego bilansowania ryzyka. Trzecim hasłem jest odpowiedzialność, to znaczy podjęcie przez społeczność zadania solidarnej pomocy osobom zagrożonym zdrowotnym kryzysem psychicznym lub doświadczającym go. Oznacza to zwłaszcza zmianę postaw – od wykluczających do włączających te osoby w życie wspólnoty, z niezbędnym do tego zasobem zrozumienia, życzliwości i kompetencji. Wreszcie czwarte hasło wskazuje na społeczność (wspólnota), ponieważ układem odniesienia dla organizowania ochrony zdrowia psychicznego jest lokalna społeczność, jej organizatorem jest samorząd lokalny, a beneficjentami są potrzebujący pomocy współobywatele. W kolejnych rozdziałach tej książki zostaną przedstawione aktualne zasoby organizacyjne systemu ochrony zdrowia psychicznego w Polsce, a także podstawowe informacje o tym jak współczesna psychiatria opisuje i rozumie zaburzenia, którymi się zajmuje. Szukając w nich wiedzy i wskazówek warto zastanowić się, co można, co należałoby zrobić, aby formy organizacji dostępne w Polsce i dostępne w naszej lokalnej społeczności zachęcały do poszukiwania pomocy, a nie odpychały od niej. Podstawowymi przeszkodami w podejmowaniu leczenia zaburzeń psychicznych jest brak wiedzy i informacji na temat ich objawów, możliwości skutecznego leczenia oraz lęk przed kontaktem z placówkami psychiatrycznymi. Lęk ten spowodowany jest rozpowszechnieniem w społeczeństwie błędnych negatywnych przekonań i postaw (stereotypów) na temat chorób, chorych psychicznie. Wbrew współczesnej wiedzy i praktyce, choroby psychiczne są nadal często spostrzegane, jako wstydliwe, beznadziejne i nieuleczalne. Chorzy, jako osoby niebezpieczne i godne pogardy, których należy unikać. Powoduje to obawę przed kontaktem z lecznictwem psychiatrycznym, jako nieodwracalnie stygmatyzującym i skazującym na społeczne wykluczenie. Tymczasem większość zaburzeń psychicznych rozpoznanych odpowiednio wcześnie, można dziś skutecznie wyleczyć. Obawy przed chorobą psychiczną powodują, że w wielu przypadkach leczenie jest podejmowane z opóźnieniem, gdy choroba jest już rozwinięta i trudniejsza do opanowania niż na początku. Problem stygmatyzacji i dyskryminacji chorych psychicznie i psychiatrii jest na tyle poważny, a negatywne postawy tak rozpowszechnione, że ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, jako trzecie zadanie ochrony zdrowia psychicznego w Polsce wymienia „kształtowania wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dyskryminacji”. Ponadto poważną barierę stanowi ciągle jeszcze niewystarczająca dostępność różnych placówek leczenia psychiatrycznego, zwłaszcza poradni i innych form leczenia w środowisku poza szpitalnym. Długie oczekiwanie na przyjęcie w poradni powoduje zaostrzenie objawów i hospitalizację psychiatryczną, której można byłoby uniknąć, gdyby pacjent wcześniej mógł dostać się do lekarza czy psychologa w poradni. Szczególną trudnością jest niedostateczna wiedza o chorobie połączona z brakiem wglądu i krytycyzmu do jej objawów u chorego, który podobnie jak rodzina zaprzecza i wypiera ze świadomości możliwość choroby psychicznej. Utrudnia to decyzję o zgłoszeniu się do placówki medycznej i opóźnia moment rozpoznania choroby i rozpoczęcia leczenia. Dlatego ważną rolę odgrywają osoby z najbliższej rodziny chorego, które jako pierwsze mogą zauważyć jego niepokojące wypowiedzi, czy zmiany zachowania. Pomocna tu jest, wprowadzana ostatnio w Polsce, metoda otwartego dialogu, w której w pierwszej interwencji kluczową rolę odgrywa rozmowa z chorym o problemach chorego w gronie, w którym równoprawnymi uczestnikami są chory, jego rodzina i inne osoby z otoczenia społecznego oraz profesjonaliści. Mimo wielu lat pracy nad reformą, nadal w opiece psychiatrycznej w Polsce występują obszary zaniedbań. Sytuacja ta wymaga wzmożonych wysiłków organizacyjnych i nakładów finansowych. Kierunek koniecznych zmian został wskazany w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2010-2015. Istotną rolę w tworzeniu środowiskowej opieki psychiatrycznej mają do odegrania samorządy terytorialne. Poradnik ma dostarczyć ich przedstawicielom i innym osobom zaangażowanym w tworzenie środowiskowej opieki psychiatrycznej kompendium wiedzy o podstawach organizacyjno – prawnych tej opieki, a także o zdrowiu psychicznym i jego zaburzeniach, oraz o zasadach leczenia i wspierania uczestnictwa społecznego, osób z zaburzeniami psychicznymi. Prawo do ochrony zdrowia psychicznego, tak jak zdrowia w ogóle, jest konstytucyjnym prawem każdego obywatela. Obejmuje ono równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W leczeniu zaburzeń psychicznych istotne znaczenie mają zarówno oddziaływania biologiczno-medyczne jak i psychologiczno – społeczne, ukierunkowanie na chorego i jego otoczenie społeczne, a w szczególności rodzinę. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego zadania w zakresie opieki nad zdrowiem psychicznym przypisuje organom administracji państwowej i samorządowym, oraz placówkom ochrony zdrowia i jednostkom opieki społecznej. W realizacji tych zadań przewidziany jest udział organizacji pozarządowych i innych podmiotów. Nowoczesny model opieki nad zdrowiem psychicznym, wdrażany w Europie i świecie jest zorientowany środowiskowo. Wprowadzenie go wymaga deinstytucjonalizacji, czyli stopniowego odchodzenia od dużych szpitali psychiatrycznych na rzecz udzielania świadczeń medycznych i oparcia społecznego w niewielkich lokalnych placówkach środowiskowych. W Polsce ustawa o ochronie zdrowia psychicznego przewiduje udzielanie świadczeń lecznictwa psychiatrycznego w placówkach stacjonarnych (szpitalnych i opieki długoterminowej), dziennych, ambulatoryjnych i leczenia środowiskowego (domowego). Placówki te mogą być wyspecjalizowane np. dla dzieci i młodzieży, osób uzależnionych od alkoholu, substancji psychoaktywnych, osób z zaburzeniami nerwicowymi itp. Tworzenie i odpowiednie rozmieszczenie placówek lecznictwa psychiatrycznego należy do kompetencji wojewodów. Natomiast promocja zdrowia psychicznego, profilaktyka zaburzeń i oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi jest zadaniem samorządów gminnych i powiatowych – własnym lub zleconym i finansowanym przez administrację rządową w ramach pomocy społecznej. Zadania w zakresie profilaktyki realizowane są w ramach ośrodków pomocy społecznej, poradnictwa specjalistycznego, poradni psychologiczno-pedagogicznych i rodzinnych oraz centrów interwencji kryzysowej, natomiast oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi jest świadczone w formie pomocy finansowej i rzeczowej, a także przez dzienne ośrodki wsparcia, środowiskowe domy samopomocy, mieszkania chronione, specjalistyczne psychiatryczne usługi opiekuńcze i w domach pomocy społecznej (domy opieki). Ważną rolę w społecznej integracji osób psychicznie chorych odgrywa rehabilitacja ukierunkowana na przywracanie zdolności do zarobkowania. Służą temu Warsztaty Terapii Zajęciowej, Zakłady Aktywizacji Zawodowej, kluby pracy i różne formy chronionego zatrudnienia. W działaniach na rzecz zdrowia psychicznego i społecznej integracji osób z jego zaburzeniami istotne znaczenie ma terytorialność, komplementarność i koordynacja świadczeń. Istnieje potrzeba integrowania świadczeń medycznych i psychospołecznych udzielanych przez podmioty odrębnie zarządzane i finansowane. Ważnym krokiem w tym kierunku są planowane centra zdrowia psychicznego, które będą udzielać zintegrowanych świadczeń ambulatoryjno domowych, dziennych i całodobowych dla ludności określonego terytorium (około 50-150 tys. mieszkańców) i we współpracy z lokalnym samorządem, jednostkami oparcia społecznego, oraz organizacjami pozarządowymi, a w szczególności stowarzyszeniami i grupami samopomocowymi osób chorujących psychicznie i ich rodzin. Granica między zdrowiem psychicznym, zakłóceniem dobrostanu psychicznego związanym z trudnymi sytuacjami i zdarzeniami, a zaburzeniami psychicznymi jest nieostra. Promocja zdrowia psychicznego powinna obejmować całą populację, a profilaktyka – grup osób o zwiększonym ryzyku zachorowania (dzieci i młodzież, kobiety w okresie ciąży i połogu, osoby w podeszłym wieku i osoby znajdujące się w sytuacjach szczególnego obciążenia stresem). Leczenie zaburzeń psychicznych powinno się odbywać przede wszystkim w domu, lub jak najbliżej miejsca zamieszkania chorego. Pilnym zadaniem jest zwiększenie dostępności świadczeń lecznictwa psychiatrycznego, gdyż aktualne wskaźniki ich dostępności wskazują na znaczne deficyty i nierównomierne rozmieszczenie placówek. Ważne znaczenie ma przenoszenie leczenia stacjonarnego z dużych szpitali psychiatrycznych do oddziałów psychiatrii w szpitalach ogólnych. W leczeniu powinno się łączyć metody farmakologiczne z psychoterapią i innymi oddziaływaniami psychospołecznymi, oraz psychoedukacją pacjenta i rodziny. Istotną barierą dostępności do leczenia psychiatrycznego jest nadal społeczna stygmatyzacja i strukturalna dyskryminacja chorych, ich rodzin i psychiatrii. Zmiana postaw społecznych wobec chorych i psychiatrii w kierunku pozytywnym wymaga szeroko zakrojonych oddziaływań z włączeniem systemu edukacji i mediów. Zabezpieczenie legislacyjne i finansowe kontynuacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego jest konieczne dla przeprowadzenia niezbędnej reformy opieki psychiatrycznej i upowszechnienia w Polsce rekomendowanego dla Europy modelu środowiskowego tej opieki.
Wiele mówi się o tym, że osoby, które przechorowały COVID-19, zgłaszają objawy zespołu stresu pourazowego. Ma to miejsce często w przypadku różnych, ostrych chorób infekcyjnych. Często zgłaszali to także pacjenci, którzy na przykład przechorowali grypę. Objawiać się to może chociażby objawami depresyjnymi czy lękowymi, koszmarami sennymi. Jakiś czas temu psychiatria dzieci i młodzieży została wpisana na listę specjalizacji deficytowych. Pod koniec marca 2019 roku w naszym kraju pracowało 419 lekarzy, a 169 było w trakcie specjalizacji. Według ekspertów takich lekarzy brakuje około 300. Należy też wspomnieć o tym, że znaczna część specjalistów w tej dziedzinie miało powyżej 55 roku życia. Podobne działania jak w Łodzi od dwóch lat są podejmowane w Centrum Zdrowia Psychicznego w Szpitalu Śląskim w Cieszynie. Specjaliści tam pracujący koncentrują się na tym, aby chory możliwie jak najdłużej mógł przebywać w warunkach domowych, a pomoc była mu udzielana w warunkach środowiskowych. Centrum te realizuje pilotaż Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Jego założeniem jest dotarcie do osób, które nie są w stanie skorzystać z leczenia ambulatoryjnego, a jedyną dostępną dla tych pacjentów formą terapii była hospitalizacja. W tej formie udzialania pomocy duży nacisk kładzie się na regularną opieką nad pacjentem, włącznie z wizytami w domu. Taka forma udzielania pomocy wiąże się jednak ze znacznymi nakładami finansowymi. W skali kraju wynosi ona około 900 milionów dolarów. Również w województwie podlaskim, a dokładniej Sokółce powstał Ośrodek Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej. Ma on podlegać pod szpital psychiatryczny, który znajduje się w Suwałkach. Świadczenia są zakontraktowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, a aby móc skorzystać z pomocy, nie ma konieczności skierowania. W tym rejonie kraju ma powstać pięć takich ośrodków. Wiele mówi się o tym, że dzieci oraz młodzież coraz częściej mogą doświadczać różnych problemów ze zdrowiem psychicznym. Według danych, aż o 52 procent w latach 2005- 2017 wzrosła ilość młodych osób z tego rodzaju problemami. Eksperci przypuszczają, że może to być związane z coraz częstszym korzystaniu z mediów społecznościowych, przez co znacznie spada samoocena tych osób. Mniej niż jedna piąta dzieci nie doświadcza pomocy specjalisty, co wiąże się z tym, że spora część młodych ludzi wchodzi w dorosłe życie bez odpowiedniej diagnozy oraz terapii. Sytuacja jeżeli chodzi o psychiatrię w naszym kraju wymaga pewnych zmian i odpowiednich działań. Pewne kroki podjęto chociażby w Łodzi gdzie planuje się otwarcie Środowiskowego Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży. W wyremontowanym obiekcie będą się miały miejsca świadczenia z zakresu psychologii, a także psychiatrii. Będą prowadzone zajęcia grupowe, rodzinne, a także szkolenia dla kadry. W miejscu tym osoby potrzebujące pomocy będą mogły ją otrzymać. W ostatnich latach dziecięce oddziały psychiatryczne były w znacznym stopniu przepełnione, a pomoc w nich udzielana nie zawsze była adekwatna do potrzeb pacjentów. W przypadku wielu z nich konieczna była tak zwana pomoc środowiskowa. Chodzi o to aby dziecko w czasie trwania terapii mogło normalnie chodzić do szkoły i mieć kontakt z rówieśnikami, ponieważ w przypadku wielu zaburzeń jest to istotny element schematów terapeutycznych. Zamykanie dziecka w ośrodku czasami wiązało się z tym, że jego stan ulegał pogorszeniu z tego właśnie względu. Założeniem centrum jest pomoc dzieciom oraz młodzieży, które mają problemy emocjonalne związane z codziennością. Mogą występować u nich zaburzenia lękowe, stany depresyjne, myśli samobójcze, które często wynikają z niewłaściwych kontaktów z rówieśnikami czy członkami rodziny. Gdy objawy są nasilone to lepiej aby dziecko mogło liczyć na opiekę ambulatoryjną, taką jak w tym wypadku. W miejscu tym będą pracować psychologowie, psychoterapeuci, terapeuci rodzinni oraz środowiskowi. Istotnym problemem jest jednak to, że rozmieszczenie kadry lekarskiej poradni dla młodych osób, a także szpitalnych oddziałów psychiatrycznych jest nierównomierne. To, że problemy psychiczne coraz częściej dotyczą młodych osób świadczy z danych, które zostały opublikowane w naszym kraju. Wynika z nich, że samobójstwa są drugą co do częstości przyczyną zgonu wśród młodych ludzi. Dobrą informacją jest to, że coraz częściej mówi się o zaburzeniach psychicznych. Młodzi ludzie coraz częściej są świadomi tego, że może dziać się z nimi coś niepokojącego i od razu zgłaszają to rodzicom. Niestety nie zawsze to się dzieje, dlatego bardzo ważne jest aby rodzice obserwowali zachowanie swoich dzieci. Bardzo ważne jest aby nie reagować zbyt impulsywnie na to co mówią dzieci. Co gorsza nie można im nie dowierzać, ponieważ w takim wypadku dzieci bardzo często nie chcą dalej otwierać. Mówi się o tym aby w razie wątpliwości czy ze zdrowiem psychicznym dziecka wszystko jest w porządku dobrze jest zgłosić się do pediatry.Pandemia wywołana koronawirusem wpłynęła na zdrowie psychiczne naszych obywateli. Według danych około pół miliona osób skorzystało z opieki psychiatrycznej na skutek pandemii. System opieki psychiatrycznej może nie być w stanie “przyjąć” dodatkowej, tak dużej liczby pacjentów, aby zapewnić im możliwie najlepszą jakość świadczeń. Oczywiście cały czas trwają prace aby to zmienić, jednak potrzeba czasu aby do tego doszło. Przeprowadzane są różne programy i da się dostrzec, że dąży się do tego aby dostęp do lekarzy psychiatrów, a także psychologów był możliwie jak największy. Obecnie dosyć dużym zagrożeniem dla młodych ludzi, którzy cały czas się edukują jest to, że znaczną część dnia spędzają oni przed ekranami komputera, ponieważ właśnie w ten sposób przeprowadzane są lekcje. Oczywiście jest to nieuniknione i dobrze, że aktualnia taka forma nauczania przebiega dosyć sprawniej, a nauczyciele oraz uczniowie w pewnym stopniu się do tego przyzwyczaili nie pojawiają się różne problemy techniczne czy nieporozumienia, jak miało to miejsce podczas początku pandemii. Związane jest to z tym, że pogorszeniu ulegają stosunki międzyludzkie, hamuje się naturalny proces rozwiązywania sytuacji trudnych, które najłatwiej dokonuje się w jakieś grupie. Eksperci podkreślają, że w coraz mniejszym stopniu nauczyciele starają się rozwiązywać problemy psychologiczne młodych osób. Niestety w licznych przypadkach najważniejsze jest realizowanie podstawy programowej. Oczywiście nie dotyczy to wszystkich nauczycieli, jednak jest to zauważalny problem, który dobrze by było rozwiązać. Jednym z pomysłów jest zwiększenie liczby godzin wychowawczych. Dzięki temu więcej czasu będzie można poświęcić na rozmowę z dziećmi o różnych problemach, które ich dotyczą. Psychiatrzy oraz terapeuci zwracają uwagę na to, że w wielu przypadkach rozmowa z pacjentem w maseczce jest dla nich sporym utrudnieniem ponieważ nie są w stanie odczytać mimiki pacjenta. Oczywiście coraz większym zainteresowaniem cieszą się teleporady, jednak i w tym wypadku nie jest możliwe przekazanie wszystkich emocji, które są często bardzo potrzebne przy rozwiązaniu licznych problemów i postawieniu właściwej diagnozy, która przecież w całym leczeniu odgrywa bardzo dużą rolę. Jak się okazuje zaburzenia psychiczne mogą przyczynić się do przedwczesnej śmierci. Jak dotąd liczba badań na ten temat nie była zbyt duża, ale ostatnie doniesienia świadczą o tym, że tak właśnie może być. Osoby u których rozpoznano uzależnienie od alkoholu, zaburzenia dystemiczne miały związek z czasem przeżycia. Warto jest zwrócić uwagę na objawy, które mogą sugerować, że u dziecka doszło do rozwoju zaburzeń psychicznych, co pozwoli na wcześniejszą diagnostykę i rozpoczęcie pracy ze specjalistą. Może dochodzić do nagłej utraty masy ciała, zmniejszenie apetytu, częste wymioty lub biegunki. Dodatkowo mogą pojawić się problemy z koncentracją, która może wiązać się ze słabszymi ocenami w szkole, które często dodatkowo sprawiają, że nastrój młodych ludzi ulega pogorszeniu. Dziecko może skarżyć się też na bóle głowy. Ponadto mogą wystąpić problemy z komunikowaniu się oraz w relacjach z rówieśnikami czy członkami rodziny. Bardzo ważnym krokiem, który w znacznym stopniu może ułatwić dalsze działanie jest rozmowa z dzieckiem o problemach, które go dotyczą.