Pielęgniarki pełnią niezwykle istotną funkcję w zapewnianiu wszechstronnej opieki zdrowotnej pacjentom, dlatego kluczowe znaczenie ma stworzenie właściwego i bezpiecznego środowiska pracy dla personelu medycznego. Jednym z największych zmartwień pielęgniarek jest ryzyko zakażeń, nie tylko tych przenoszonych drogą oddechową. Ze względu na bezpośredni kontakt z pacjentami, największym zagrożeniem są wirusy przenoszone drogą krwiopochodną, które związane są z wykonywanymi przez pielęgniarki czynnościami. Niestety, jak wynika z raportu "Bezpieczny Szpital to Bezpieczny Pacjent", ponad 70% placówek medycznych nadal nie stosuje bezpiecznych igieł do przygotowywania leków, a jedynie 33% z nich korzysta z odpowiedniego, bezpiecznego sprzętu przy większości procedur lekowych. Rada Ekspertów Koalicji na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali postuluje wprowadzenie zmian, które umożliwią dostosowanie systemu zarządzania opieką szpitalną w taki sposób, aby chronić jak najlepiej zdrowie pacjentów i personelu medycznego.

Jak często lekarze i pielęgniarki ulegają zranieniom i zakłuciom w pracy?

Pracownicy ochrony zdrowia są grupą szczególnie narażoną na m.in. ekspozycję na materiał biologiczny, zakłucia i zranienia ostrymi narzędziami, kontakt z toksycznymi lekami oraz stres. W polskich szpitalach blisko 70% personelu medycznego zraniło się nawet do pięć razy podczas swojego stażu pracy, z czego 40% nie zgłosiło tego przełożonym. Bezpieczeństwo personelu medycznego, w tym ograniczenie zdarzeń niepożądanych oraz innych ryzyk takich, jak kontakt z substancjami cytotoksycznymi, UE stawia za jeden z priorytetów na najbliższe lata. Istotne jest zatem wpisanie w polityki na rzecz jakości i bezpieczeństwa w placówkach medycznych również ocenę bezpieczeństwa personelu medycznego.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), personel medyczny często ulega zranieniom. Dlatego na szczeblu Unii Europejskiej oraz w Polsce zostały podjęte działania legislacyjne, które mają na celu ograniczenie ryzyka zranień związanych z używaniem sprzętu medycznego. Eksperci Koalicji na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali podkreślają, że w tym kontekście istotne znaczenie ma odpowiednie wyposażenie i raportowanie incydentów, ponieważ przyczyniają się one do minimalizacji ryzyka wystąpienia niebezpiecznych sytuacji w miejscu pracy.

„W polskich placówkach ochrony zdrowia codziennie dochodzi do około stu zranień związanych z używaniem sprzętu medycznego przez pracowników ochrony zdrowia. Oznacza to, że na sto łóżek szpitalnych rocznie przypada od 12 do 30 zakłuć. Te dane są zatrważające. Chociaż od kilku lat przepisy nakładają na dyrekcje placówek obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznego kontaktu z ostrymi narzędziami, to zdaniem ekspertów w tym zakresie niewiele się zmieniło” – komentuje dr n. med. i n. o zdr. Paweł Witt, Przewodniczący Rady Ekspertów Koalicji na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali.

Z przeprowadzonego badania epidemiologicznego w 2018 roku wynika, że główną przyczyną zranień wśród personelu medycznego jest ostra igła, stanowiąca niemal 36% wszystkich incydentów. Na drugim miejscu są ampułki z lekiem, zaś na trzecim miejscu - igła typu pen. Za zranienia wśród pracowników medycznych odpowiedzialny jest również taki sprzęt, jak nożyczki, igły do szycia czy zestaw do infuzji.

W ramach badania pytano o najczęstsze przyczyny tych obrażeń. Wyniki wykazały, że pośpiech, tempo pracy, zmęczenie, zdenerwowanie oraz roztargnienie były najczęstszymi czynnikami psychologicznymi. Istniały również przyczyny nie psychologiczne, jak brak bezpiecznego sprzętu, nieprzestrzeganie procedur czy niedopasowane rękawiczki. Co gorsze, aż 30% pielęgniarek nie zgłaszała incydentów dotyczących zakłuć i zranień. Dlaczego tak się działo?

„Zranienia to nie tylko aspekt zdrowotny, czyli sytuacje związane z nabyciem choroby, lękiem, strachem, absencji w pracy. Na stanowisku pracy powinno być sprecyzowane ryzyko, żeby móc maksymalnie obronić się przed niebezpiecznymi sytuacjami. Skala ryzyka występowania zjawiska zależy od decyzji, jaka zostanie podjęta na szczeblu zarządzającym podmiotem leczniczym” – komentuje dr n. med. Anna Szczypta, Krajowa Konsultant w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego.

Rola bezpiecznego sprzętu

Korzystanie z odpowiednio zaprojektowanego sprzętu zmniejsza ryzyko obrażeń zarówno dla pacjentów, jak i dla samych pielęgniarek. Bezpieczne igły, pozwoliły zredukować przypadki ukłucia, które stanowiły poważne zagrożenie dla personelu medycznego.

„Na podstawie własnych doświadczeń można stwierdzić, że w momencie wprowadzenia bezpiecznego sprzętu liczba zranień wśród pielęgniarek istotnie uległa obniżeniu. W związku z tym warto wprowadzić i w sposób prawidłowy korzystać ze sprzętu, który wpływa na zmniejszenie ryzyka występowania zranień. Reasumując, wprowadzenie bezpiecznego sprzętu jest bardzo ważne, ale cały czas trzeba się edukować w tym zakresie” – podsumowuje dr n. med. Anna Szczypta, Krajowa Konsultant w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego.

Eliminacja zagrożeń związanych z bezpieczeństwem pracy w placówkach medycznych i na oddziałach szpitalnych przyczynia się do zmniejszenia kosztów testowania, kwarantanny oraz absencji pracowników. Przekłada się to na zapewnienie odpowiedniej opieki pacjentom. Na podstawie przeprowadzonego badania, wprowadzenie bezpiecznych igieł zmniejszyło liczbę zakłuć o 21,9% w Niemczech¹ i o ponad 50% w Australii². Systemy do bezpiecznego podawania leków zapobiegają nadmiernemu użyciu substancji farmakologicznych oraz minimalizują błędy w dawkowaniu. Ponadto, stosowanie bezpiecznych urządzeń do unieruchamiania pacjentów przyczynia się do zmniejszenia ryzyka odleżyn i urazów skórnych. W 2021 roku stwierdzono spadek liczby szkoleń, w których uczestniczył personel medyczny w porównaniu z rokiem 2017. Towarzyszył temu spadek poziomu wiedzy w przedmiocie profilaktyki zakażeń przenoszonych drogą krwi, pomimo wprowadzenia bezpiecznego sprzętu³.

Rola pielęgniarki w raportowaniu

Koalicja na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali podkreśla, że raportowanie jest kluczowym elementem praktyki pielęgniarskiej, szczególnie jeśli chodzi o własne bezpieczeństwo. Pielęgniarki są zobowiązane do dokładnego raportowania wszelkich incydentów, błędów medycznych lub sytuacji, które mogą zagrażać bezpieczeństwu pacjenta. Takie raporty umożliwiają identyfikację problemów, analizę przyczyn, wprowadzenie odpowiednich działań korygujących i zmniejszenie ryzyka powtórzenia sytuacji.

Wsparcie w zakresie bezpiecznej opieki nad pacjentem niesie pielęgniarka epidemiologiczna. Jej głównym zadaniem jest zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych oraz promowanie zdrowia publicznego poprzez identyfikację, monitorowanie i kontrolę infekcji. Opracowuje procedury, stosując się do wiedzy naukowej oraz rekomendacji krajowych. Pielęgniarka epidemiologiczna wdraża i modyfikuje procedury, organizuje szkolenia dotyczące postępowania poekspozycyjnego, a także udziela fachowych porad zespołom pielęgniarskim, kiedy dojdzie do ekspozycji. Wszystkie te działania są niezwykle istotne dla zapewnienia pacjentom bezpiecznej opieki medycznej.

Podsumowanie

Rada Ekspertów Koalicji na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali zabiega o uwzględnienie zmian, które pozwolą tak zaprojektować system zarządzania opieką szpitalną, aby zdrowie pacjentów i personelu medycznego było jak najlepiej chronione. Eksperci popierają kierunek zmian, stanowiący punkt wyjścia do rozmowy o budowie systemu w oparciu o jakość i bezpieczeństwo w tym, między innymi:

• Zbieranie danych o ekspozycji zawodowej, ich systematyczna analiza stanowi istotny element nadzoru nad zakażeniami wśród pracowników ochrony zdrowia;
• Stworzenie krajowego rejestru ekspozycji zawodowej sektora ochrony zdrowia;
• Systematyczne szkolenia pracowników ochrony zdrowia dotyczące ekspozycji zawodowej zwiększającej świadomość zagrożeń oraz wpływającej na modyfikację zachowań personelu w odniesieniu do czynności stwarzających ryzyko zakażenia. Szczególną uwagę należy zwrócić na system edukacji przed i podyplomowej w zawodach medycznych.
• Wprowadzenie w placówkach ochrony zdrowia bezpiecznego sprzętu, który ogranicza ryzyko zranienia.

___

Koalicja na rzecz Bezpieczeństwa Szpitali została zawiązana w 2021 roku, a głównym jej celem jest zwiększanie bezpieczeństwa pracowników ochrony zdrowia w miejscu pracy, m.in. poprzez promowanie i zachęcanie szpitali do korzystania z bezpiecznego sprzętu medycznego. Głównym projektem Koalicji jest program „Bezpieczny szpital to bezpieczny pacjent”, do którego przyłączają się placówki medyczne, przestrzegające zaleceń w niej zawartych. Patronat nad projektem objęły: Narodowy Fundusz Zdrowia, Rzecznik Praw Pacjenta, Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych, Polska Federacja Szpitali, Naczelna Izba Lekarska, Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Epidemiologicznych, Polskie Towarzystwo Pielęgniarek Anestezjologicznych i Intensywnej Opieki, Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, Polski Klub Dostępu Naczyniowego, Stowarzyszenie Higieny Lecznictwa, Ogólnopolskie Stowarzyszenie Szpitali Prywatnych, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Naczelna Izba Aptekarska, Europejskie Stowarzyszenie Czyste Leczenie, Stowarzyszenie Zdrowych Miast Polskich, Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych, Polskie Towarzystwo Mikrobiologów, Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie, Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy, Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej oraz Polskie Towarzystwo Pielęgniarstwa Infuzyjnego.

¹ Hoffmann C, Bchholz L, Schnitzler P. Reduction of needlestick injuries in healthcare personnel at a university hospital using safety devices. J Occup Med Toxicol 2013;8:20.

² Whitby M, McLaws MT, Slater K. Needlestick injuries in a major teaching hospital: the worthwhile effect of hospital-wide replacement of conventional hollow-bore needles. Am J Infect Control 2008;36:180e6.

³ Gabriella De Carli , Alessandro Agresta, Maria Giuseppina Lecce, Patrizia Marchegiano,Gianpaolo Micheloni, Dimitri Sossai, Giuseppe Campo, Paola Tomao, Nicoletta Vonesch, Sara Leone,Vincenzo Puro 1 and The Studio Italiano Rischio Occupazionale da HIV (SIROH) Group †: Prevention from Sharp Injuries in the Hospital Sector: An Italian National Observatory on the Implementation of the Council Directive 2010/32/EU before and during the COVID-19 Pandemic Int. J. Environ. Res. Public Health 2022, 19, 11144.

Źródło: Koalicja na rzecz Bezpieczeństwa