Endometrioza to przewlekła choroba zapalna, na którą zapada blisko 10 % kobiet w wieku rozrodczym. Zrozumienie mechanizmów molekularnych, które ją wywołują, jest kluczem do opracowania skuteczniejszych terapii.

W przypadku endometriozy tkanka endometrium rośnie poza macicą w narządach wewnątrz miednicy, takich jak jelita czy jajniki, powodując ogromny ból i zmniejszając jakość życia pacjentek. Istniejące obecnie sposoby leczenia wiążą się z chirurgicznym wycięciem zmian lub zahamowaniem czynności jajników, co skutkuje niechcianą bezpłodnością, a także innymi skutkami ubocznymi.

Molekularne dane na temat patogenezy endometriozy

Aby sprostać palącej potrzebie medycznej w zakresie leczenia endometriozy, twórcy projektu MOMENDO zbadali nowe mechanizmy, które mogą wyjaśnić, skąd bierze się ta choroba i jak wygląda jej rozwój. Projekt realizowano przy wsparciu programu Maria Skłodowska-Curie. Wziął w nim udział interdyscyplinarny zespół ekspertów w tej dziedzinie, który pracował nad badaniem bólu i stanu zapalnego, które występują przy endometriozie. Koordynator projektu, Martin Götte, wyjaśnia: „Skupiliśmy się na mechanizmach molekularnych, które wpływały na objawy najbardziej istotne dla pacjentek. Poszukiwaliśmy nowych kierunków leczenia”.

Badacze starali się zrozumieć proces powstawania zmian oraz ich inwazyjny rozwój powodujący duży ból. Odkryli, że u kobiet z endometriozą występuje zwiększona liczba nerwów odczuwających ból, co wiąże się ze stanem zapalnym tkanki nerwowej. W szczególności aktywność cyklooksygenazy 2 (enzymu COX2) zdaje się zwiększać wrażliwość na ból. Co ciekawe, naturalne substancje pozyskane z rozmarynu oraz tradycyjna chińska medycyna ograniczyły rozrost nerwów i komórek zapalnych w hodowli komórkowej, otwierając drogę do opracowania nowego sposobu leczenia endometriozy.

Badacze z projektu MOMENDO odkryli, że niewielkie cząsteczki regulacyjne zwane mikroRNA są rozregulowane w tkance endometriotycznej, przyczyniając się w ten sposób do inwazyjnego rozwoju komórek endometriotycznych. Co ważne, eksperymentalne zwiększenie ekspresji wybranych mikroRNA zahamowało wiele patogenicznych cech pobranych od pacjenta komórek endometriotycznych w hodowli komórkowej, w tym ich wzrost, inwazyjność i macierzystość.

„Ważnym osiągnięciem projektu MOMENDO było scharakteryzowanie endometriotycznych komórek macierzystych oraz określenie ich roli w endometriozie i powiązanym z nią nowotworze”, podkreśla Götte. Jak wyjaśnia koordynator, hipoteza konsorcjum była następująca: zmiany endometriotyczne powstały z komórek macierzystych. Przemawia za tym ich zdolność nieograniczonego rozwoju oraz zwiększona oporność na leki. Badacze ocenili strategie dotarcia do tych komórek, takie jak mikroRNA oraz inhibitory gamma-sekretazy. Stosując metodę o nazwie transkryptomika, naukowcy ustalili, że komórki endometriotyczne niektórych pacjentek są podobne do komórek nowotworowych; te nowe dane można wykorzystać w spersonalizowanych terapiach.
Znaczenie projektu MOMENDO i prognozy na przyszłość

Mimo że badacze z projektu MOMENDO przeprowadzili badania laboratoryjne, aby odkryć nowe mechanizmy molekularne. Niektóre z ich ustaleń można przełożyć na praktykę kliniczną. „W ramach naszych badań odkryliśmy nowe mechanizmy molekularne endometriozy. Wiele z tych mechanizmów może stać się potencjalnymi celami terapii lekowej”, podkreśla Götte. Przewiduje się, że te same mechanizmy umożliwią lepsze zbadanie tej choroby w przyszłości.

Pozytywne skutki terapeutyczne uzyskane w eksperymentalnych modelach przedklinicznych utorowały drogę dla niektórych strategii wyłaniania celów terapeutycznych, w tym inhibitorów gamma-sekretazy, leków opartych na mikroRNA oraz związków przeciwzapalnych, które oceni się w badaniach klinicznych nad endometriozą. Co więcej, niektóre ustalenia kliniczno-patologiczne konsorcjum sugerują, że leczyć ból u pacjentek z endometriozą można poprzez wdrożenie nowatorskiej terapii hormonalnej.

Blisko połowa pacjentek skarży się, że choroba wpływa na ich pracę i związki; niewątpliwie jest to ogromne obciążenie społeczno-gospodarcze. Dzięki silnej sieci współpracujących podmiotów badacze z projektu MOMENDO dopilnują ciągłej wymiany zasobów i wiedzy fachowej, aby prowadzić powiązane badania i wypełnić luki w wiedzy na temat endometriozy.

© Unia Europejska, [2020] | źródło: CORDIS