Początek choroby Alzheimera jest zwykle trudny do uchwycenia, co utrudnia jej wczesne rozpoznanie. Badając „rezerwy” zdolności mózgu w ciągu całego życia, zespół projektu ORACLE starał się rozszerzyć możliwości zapobiegania tej chorobie.
Uważa się, że około 55 milionów ludzi na całym świecie cierpi na chorobę Alzheimera (ang. Alzheimer’s disease, AD), która powoduje 60–70 % przypadków otępienia. Jej wczesnym wskaźnikiem jest utrata pamięci krótkotrwałej, po której pojawiają się problemy z planowaniem, funkcjami językowymi, zachowaniem i funkcjonowaniem ciała.
„W przeciwieństwie do innych chorób, takich jak udar, początek jest podstępny, a objawy pokrywają się z cechami normalnego starzenia się. Wiemy tylko, że choroba prawdopodobnie zaczyna się co najmniej 5 lat przed postawieniem diagnozy”, mówi Arfan Ikram, koordynator finansowanego ze środków UE projektu ORACLE.
Zespół projektu ORACLE szuka sygnałów zwiastujących AD już od urodzenia. Oprócz przyjrzenia się zmienności genetycznej i badaniom obrazowym mózgu zespół badał funkcje ruchowe, jak i poznawcze.
„Podział funkcji na poznawcze i ruchowe jest sztuczny, ponieważ bazują one na tych samych sieciach neuronowych”, dodaje Ikram z Centrum Medycznego Uniwersytetu Erasmusa, które jest gospodarzem projektu.
Zespół projektu ORACLE zbadał również hipotezę, że „rezerwowa pojemność mózgu”, która rozwija się we wczesnym okresie życia, chroni przed AD.
Sięgnięcie wstecz
Ugruntowane przesłanki przemawiające za AD to gromadzenie się w mózgu lepkich białek zwanych amyloidem, atrofia, czyli zmniejszenie się mózgu, oraz naczyniopochodne uszkodzenia mózgu, takie jak mikrokrwawienia lub zmiany w istocie białej.
„Ale nie ma wyraźnej korelacji między tym, co widzimy w mózgu i w objawach konkretnej osoby. Niektórzy ludzie z dużą ilością amyloidu nie doświadczają utraty pamięci”, wyjaśnia Ikram.
Aby zbadać jak najdłuższy okres życia, zespół projektu ORACLE badał trzy kohorty liczące łącznie 40 829 osób: dzieci z badania pokolenia R (w okresie od życia płodowego do ukończenia 18 lat), rodziców dzieci z badania pokolenia R (18–45 lat) oraz uczestników badania populacyjnego Rotterdam Study (w wieku od 45 lat).
„Przeprowadziliśmy standardowe badania obrazowe mózgu i testy zdolności poznawczych, ale naszą innowacją było sprawdzenie także funkcji motorycznych”, mówi Ikram.
Zespół dostosował 6-metrowy elektroniczny chodnik zawierający tysiące czujników do testowania chodu badanych. Naukowcy jako pierwsi odkryli korelację między niewielkimi różnicami w chodzie u młodszych osób (w wieku nawet 36 lat) z upośledzeniem funkcji poznawczych, wykazanym za pomocą obrazowania mózgu.
Zespół zbadał również czy powiązania związane z AD stwierdzone u osób starszych sprawdzają się również u młodszych. Na przykład wysokie ciśnienie krwi koreluje z upośledzeniem funkcji poznawczych i rzeczywiście stwierdzono korelację między podwyższonym ciśnieniem krwi a ograniczeniem zdolności poznawczych u dzieci.
„To nie znaczy, że rozwiną AD, ale pokazuje, jak ważną rolę odgrywają naczynia krwionośne we wczesnym okresie życia”, zauważa Ikram.
Pojemność rezerwowa
Aby zbadać wpływ genetyki, zespół projektu ORACLE wykorzystał hipotezę „rezerwy mózgu”, która sugeruje, że większe mózgi, z większą liczbą neuronów, z natury lepiej radzą sobie z uszkodzeniami. Indywidualna rezerwa mózgu jest zależna od genów, ale nie jest to prosty biologiczny determinizm.
„Osoby z taką samą ilością neuronów i uszkodzeniem mózgu, jak osoby cierpiące na AD, nie zawsze chorują na AD. Chroni je nie tylko wielkość mózgu, ale także używanie go w określony sposób, tworzenie »rezerwy poznawczej«”, wyjaśnia Ikram.
Może to wyjaśniać, dlaczego próby leczenia AD koncentrujące się na usuwaniu amyloidu dały w dużej mierze rozczarowujące rezultaty, a Ikram ma nadzieję na opracowanie porad zdrowotnych dotyczących układu sercowo-naczyniowego i rezerwy poznawczej.
„Można zapobiec do jednej trzeciej przypadków AD poprzez wybory związane ze stylem życia. Można powiedzieć, że »co dobre dla serca, jest dobre dla mózgu«, a także, że poprzez rzucanie wyzwań mózgowi, ucząc się na przykład nowych języków, zwiększa się rezerwę poznawczą”, mówi Ikram.
Wnioski z projektu ORACLE mogą pomóc w identyfikacji osób z wysokim ryzykiem AD i w opracowaniu ukierunkowanych strategii profilaktycznych.
„Nie powinniśmy myśleć o AD jako o chorobie wieku podeszłego, ponieważ to wczesne wybory życiowe wpływają na to, co dzieje się później”, podsumowuje Ikram.
Komentarze
[ z 0]