Nalewki – definicja i metody otrzymywania

 

Nalewki (Tincturae) to płynne, niezagęszczone preparaty otrzymane w wyniku wytrawiania suchych surowców roślinnych lub przez rozpuszczenie wyciągów suchych i gęstych. Rozpuszczalnikami stosowanymi do uzyskania nalewek są etanol, mieszanina etanolu i wody oraz eter etylowy. Większość stosowanych w codziennej praktyce preparatów wytwarzana jest przy użyciu 70o etanolu, są jednak wyjątki.

Przykłady preparatów recepturowych

Nalewka miętowa i z pieprzu tureckiego wytrawiana jest przy użyciu 90o etanolu, co ułatwia ekstrakcję olejków eterycznych i kapsaicyny. Nalewka z dębianki produkowana jest przy użyciu 80o etanolu, co wpływa na wzrost trwałości preparatu. Nalewkę z mydlnicy sporządza się natomiast ze spirytusu 45o, co umożliwia lepszą ekstrakcję saponin. Jeśli preparat sporządzony został tylko z jednego surowca roślinnego to mamy do czynienia z nalewką prostą (Tincturae simplices). Nalewka złożona (Tincturae compositae) ekstrahowana jest z kilku surowców leczniczych. Większość nalewek wytwarza się poprzez macerację surowców roślinnych odpowiednio rozdrobnionych zgodnie z wymogami Farmakopei Polskiej. Stosunek masy surowca do masy rozpuszczalnika wynosi 1:5. Surowce silnie działające sporządza się w stosunku 1:10.

Przebieg meceracji

Maceracja polega na moczeniu rozdrobnionego surowca roślinnego w rozpuszczalniku przez określony okres czasu zależny od właściwości użytego surowca. Mieszanie przyspiesza proces ekstrakcji związków z surowca. Przez macerację otrzymuje się nalewki z kwiatu arniki, owocni pomarańczy, pieprzu tureckiego, dębianek, korzenia goryczki, opium, kozłka lekarskiego. Perkolacja – drugi ze sposobów otrzymywania nalewek jest procesem znacznie bardziej złożonym. W perkolatorze umieszcza się kolejne warstwy surowca, które należy równomiernie rozmieszczać i ugniatać w taki sposób aby pozostały wolne kanały przez które będzie mógł przepływać rozpuszczalnik. Kiedy perkolator wypełniony jest surowcem rozpoczynamy nalewanie rozpuszczalnika, który wypcha z wolnych przestrzeni powietrze. Rozpuszczalnik nalewamy do momentu w którym zacznie wypływać przez wcześniej otwarty dolny kranik perkolatora.

Z chwilą wypływu rozpuszczalnika zakręcamy kurek i dolewamy rozpuszczalnika aż jego poziom będzie utrzymywał się 1 cm nad surowcem. Przez kolejne 24 godziny będzie następowała perkolacja właściwa. Po tym czasie należy otworzyć kurek i uregulować przepływ cieczy. Jednocześnie należy dolewać świeżego rozpuszczalnika, który ekstrahując surowiec przesuwa się ku dołowi perkolatora. Z 1 kg surowca przy stosunku surowiec etanol – 1:5 powinno spływać 30 kropli perkolatu na minutę. Pierwsza partia ekstraktu to tzw. głowa perkolatu – najbardziej bogata w substancje czynne. Perkolację można prowadzić aż do całkowitego wyekstrahowania surowca, co można potwierdzić przez odparowanie próbki ekstraktu. Niewielka pozostałość po odparowaniu będzie sygnałem o konieczności zakończenia perkolacji. Jeśli znamy budowę chemiczną wyodrębnianych związków koniec perkolacji możemy stwierdzić odpowiednią reakcją jakościową określoną w FP. Przez perkolację otrzymuje się nalewki z liści naparstnicy wełnistej, korzenia ipekakuany, ziela lobelii, nasion kulczyby i z kłącza pięciornika.

Nalewki stosowane są w różnych celach, zależne od surowca z którego zostały wykonane. Wciąż dużą popularnością cieszą się nalewki wspomagające trawienie, przeciwkaszlowe, do stosowania zewnętrznego (np. do przemywania ran), płukania gardła. Przeważnie są wydawane jako krople per se (czyli jako takie, w formie nieprzetworzonej).